Znaczenie i rozwój kompetencji polskich kierowników projektów informatycznych

Kontekst i cel pracy We współczesnym burzliwym otoczeniu gospodarczym wydajność realizacji projektów jest kompetencją organizacji, mającą fundamentalne znaczenie dla jej funkcjonowania i rozwoju. Poprzez działania o charakterze projektowym są: modyfikowane sposoby pracy organizacji rynkowych, opracowywane i wprowadzane świeże produkty, wykonywane zmiany produktów już istniejących.

Organizacje doceniają wyodrębnione ze stałych struktur formy realizacji przedsięwzięć, ponieważ pozwalają one uzyskać nad nimi udoskonaloną kontrolę i zwiększyć szansę ich powodzenia. Projekty to forma organizacji działań - złożona, interdyscyplinarna i wymagająca zarządzania.

Zarządzanie to jest w pewnym stopniu odmienne od zarządzania działaniami o charakterze ciągłym, nie tylko z powodu interdyscyplinarności,najczęściej ze względu na zdefiniowane ograniczenia. Dlatego kierownik projektu, nazywany także jego menedżerem, musi posiadać, z jednej strony, wiedzę i umiejętności właściwe roli zarządczej rozumianej w sposób ogólny, z drugiej zaś umiejętności i legitymować się wiedzą oryginalną dla pracy w warunkach projektowych.

Całość umiejętności, wiedzy, prezentowanej postawy i innych charakterystyk buduje wspólnie kombinację określaną kompetencjami kierownika projektu. W wielu badaniach wykazano, iż kompetencje zarządzającego projektem są uznawane za jeden z wyraźnych czynników powodzenia projektów.

Wśród obszarów zastosowań, w których są realizowane projekty, należy wyróżnić projekty informatyczne. Wyodrębnienie to jest uzasadnione wciąż wzrastającym znaczeniem technice informatycznych dla przedsiębiorstw i powszechnością tej technice, wpisanej na stałe w życie każdego człowieka i każdej organizacji.

Projekty IT są obecne we wszelkich branżach, posiadają też pewną cechę szczególną - ich realizacja jest oparta na pracownikach wiedzy. Kompetencje kierownika projektu to problematyka eksplorowana poprzez badaczy od długiego czasu.

Badania zrealizowane w ciągu ostatnich 20 lat obejmowały przeróżne aspekty, m.in.: identyfikację wymaganych kompetencji, ocenę ich znaczenia, poszukiwanie kompetencji różnicujących, kluczowych czy również związki kompetencji z różnymi charakterystykami projektów i ich otoczenia.

Wśród prowadzonych badań niewiele jednak było poświęconych kompetencjom kierowników projektów w szczególnym obszarze zastosowań, jakim są technologie informatyczne. Niedostatek ten jest zwłaszcza widoczny w piśmiennictwie polskim.

O ile jest ono bogate w badania empiryczne kompetencji kadry menedżerskiej, o tyle za nieliczne należy uznać szeroko zakrojone badania poświęcone kompetencjom kierowników projektów, niezależnie od obszarów zastosowań, w których są wykonywane zarządzane przez nich przedsięwzięcia.

Te zaś spomiędzy badań, które skupiają się na kompetencjach kadry zarządzającej projektami IT, traktują kompetencje fragmentarycznie albo są oparte na niewielkich próbach. Pozwala to twierdzić, iż istnieje luka poznawcza dotycząca zrozumienia znaczenia poszczególnych kompetencji w pracy polskich kierowników projektów informatycznych.

Zarządzanie projektami, oprócz stanowienia wyszczególnionej profesji, jest znaczną kompetencją sporej części kadry zarządzającej. Niezależnie od tego, czy menedżer sam realizuje projekty, czy też je pilnuje albo w nich uczestniczy, wiedza i umiejętności - przynależne tej subdyscyplinie nauk o zarządzaniu - są potrzebne i istnieje potrzeba ich kształcenia i rozwoju.

Na potrzebę tę odpowiada równocześnie branża szkoleniowa, jak i szkolnictwo wyższe. Uczelnie wyższe coraz częściej powołują studia podyplomowe o kierunku zarządzania projektami, a choćby tworzą specjalizacje studiów magisterskich.

Nie zidentyfikowano jednak w dorobku polskich akademików badań, które wskazywałyby, jakie kompetencje chcą rozwijać kierownicy projektów IT oraz w jaki sposób chcą to czynić. Wyróznioną uprzednio lukę należy zatem zwiększyć o zagadnienia związane z kompetencjami wymagającymi rozwoju i przez pytanie o metody i formy rozwoju, równocześnie stosowane, jak i pożądane przez kierowników projektów.

Niniejsza praca ma na celu zniwelowanie wyodrębnionej powyżej luki. Celem badawczym w ujęciu najistotniej ogólnym jest wzbogacenie istniejącego dorobku w zakresie wiedzy o: znaczeniu kompetencji kierowników projektów informatycznych dla rezultatów ich pracy, różnicach znaczenia kompetencji względem charakterystyk indywidualnych i sytuacyjnych, dążeniach do rozwoju kompetencji, a także o używanych i preferowanych sposobach tego rozwoju.

Ogólne sformułowanie podstawowych pytań badawczych wyznacza zarazem cztery obszary badań ujęte w niniejszej publikacji. 1. Jakie jest znaczenie poszczególnych kompetencji kierowników projektów informatycznych? Które kompetencje posiadają największe znaczenie? 2.

Czy i w jaki sposób znaczenie to jest różne przy odmiennych charakterystykach indywidualnych i kontekstu? 3. Jakich kompetencji dotyczą dążenia rozwojowe kierowników projektów? 4. W jaki sposób dążenia te są w praktyce wykonywane? Jak sami kierownicy projektów chcieliby je realizować? Uzyskanie odpowiedzi na powyższe pytania, będące znaczącym celem podejmowanego przez autora niniejszej rozprawy trudu badawczego, wniesie wkład, który będzie ergonomiczny jednocześnie w rozmiarze naukowym, jak i dla praktyki biznesowej.

Wiedza o znaczeniu kompetencji kierowników projektów informatycznych, o formach i metodach rozwoju przez nich preferowanych będzie przydatna dla praktyków w dwóch obszarach: planujących rozwój kompetencji kierowników projektów oraz kształtujących ofertę rynkową działań doskonalenia kompetencji.

Tryb badawczy i struktura pracy W przyjętym trybie badawczym wyszczególniono trzy etapy opisane poniżej. 1. Badania studialne, obejmujące eksplorację istniejącego stanu wiedzy w zakresie kompetencji jako koncepcji, kompetencji menedżerskich i kompetencji kierowników projektów.

2. Etap ten ma charakter przygotowawczy do badań empirycznych, dlatego autor poświęca w nim szczególną uwagę wynikom dotychczasowych badań w zakresie kompetencji kierowników projektów. 3. Badania empiryczne, wykonywane w trzech krokach.

4. Etap ten koncentrował się na opracowaniu i zweryfikowaniu instrumentu badawczego, jego pilotażu, następnie obejmował realizację badań zasadniczych. 5. Analiza wyników badań, opracowanie wniosków i weryfikacja hipotez i odpowiedzi na szczegółowe pytania badawcze.

W strukturze pracy wyszczególniono dwie części. Część I obejmuje treści związane z badaniami studialnymi, tworzącymi podstawę realizacji badań empirycznych. W rozdziale 1 jest dokonywana analiza: pojęcia kompetencje, podobieństw i różnic ich rozumienia, różnorakości ujęć, struktury i kategoryzacji.

Rozdział ten wprowadza rozumienie pojęć używanych w dalszej treści i ustala podstawy myślenia o kompetencjach kierowników projektów. Rozdział 2 dotyczy postrzegania roli menedżera. Autor poddaje w nim analizie wybrane koncepcje rozumienia roli menedżerskiej, w przekonaniu, że w szerokiej mierze rola menedżera projektu jest pewnego typu specjalizacją ogólnej roli kierowniczej.

Rozdział 3 jest poświęcony przeglądowi koncepcji i wyników badań kompetencji menedżerskich. Autor demonstruje przeróżne ich postrzeganie i przygotowuje do krytycznego spojrzenia na obecny stan wiedzy w zakresie kompetencji kierowników projektów.

W rozdziale 4 wprowadzono najważniejsze informacje dotyczące specyfiki zarządzania projektami, zadań związanych z rolą zawodową kierownika projektu i specyfiki projektów informatycznych. Rozdział 5 posiada analizę istniejącego dorobku badawczego w zakresie badań kompetencji kierowników projektów.

Autor uwzględnia w nim przegląd zbiorów kompetencji proponowanych w standardach, a także dorobek badań empirycznych w zakresie treści i metodyki. W rozdziale 6 są ujęte najważniejsze dane dotyczące problematyki związanej z ostatnim z postawionych celów - z metodami i formami doskonalenia kompetencji.

Rozdział 7, zamykający studialną część pracy, służy sformułowaniu szczegółowych pytań badawczych i hipotez przeznaczonych do weryfikacji. Część II rozprawy obejmuje etapy postępowania badawczego w zakresie przygotowania badań empirycznych i ich realizacji oraz analiz i wnioskowania.

W rozdziale 8 autor pokazuje założenia obu etapów badań empirycznych - wstępnych i znaczących, określa najważniejsze aspekty metodyczne nowoczesnania w badaniach empirycznych i opisuje ich przebieg.

Rozdział 9 ukazuje charakterystyki uzyskanej w badaniach znaczących próby badawczej, szczegółowo rysując obraz badanej grupy respondentów. W kolejnych czterech rozdziałach jest zawarta analiza uzyskanych wyników i wnioski z nich płynące.

Każdy z nich został skonstruowany według tego samego schematu. 1. Pierwsza część rozdziału jest poświęcona uwagom metodycznym do analiz, w których m.in. Uzasadniono wybór stosowanych instrumentów analitycznych.

2. Następnie zaprezentowano uzyskane wyniki wraz z komentarzem. 3. Rozdział zamykają podsumowanie i dyskusja otrzymanych wyników. W rozdziale 10 przedstawiono wyniki w zakresie znaczenia kompetencji kierowników projektów informatycznych.

Omówiono uzyskane oceny znaczenia kompetencji w grupach rodzajowych, a także w ujęciu całościowym. Wyrózniono w nim ponadto podzbiór kompetencji o kluczowym znaczeniu - podstawę części analiz w kolejnych rozdziałach.

W rozdziale 11 są prezentowane wyniki oceny różnic znaczenia kompetencji przy różnorodnych uwarunkowaniach, a także analiza tych różnic w ujęciach grup kompetencji i całościowo. Szczególną uwagę poświęca się różnicom dotyczącym znaczenia kompetencji kluczowych przy realizacji projektów w podejściach zwinnych - w ostatnich latach dynamicznie zyskujących na popularności w projektach informatycznych.

W rozdziale 12 ujęto uzyskany obraz dążeń rozwojowych kierowników projektów, podejmując próbę wyodrębnienia takich z nich, które są podzielane przez pokaźniejsze grupy kierowników projektów. W rozdziale 13 zaprezentowano wyniki w zakresie praktyki stosowania i preferencji dla metod i form doskonalenia kompetencji kierowników projektów.

Na końcu zawarto omówienie wyników badań empirycznych. Rozdział 14 zamyka część II rozprawy. Znajduje się w nim podsumowaniem weryfikacji hipotez i uzyskanych odpowiedzi na pytania badawcze w formie refleksji poznawczej.

W uzupełnieniu zawarto w nim także refleksję metodologiczną, obejmującą przemyślenia odnośnie do przyjętej metodyki badań empirycznych. Uwzględniono również ważne z dostrzeganych kierunków dalszych badań.

Ograniczenia rozprawy Nakreślona problematyka pracy ma, z punktu widzenia subdyscyplin nauk o zarządzaniu, interdyscyplinarny charakter. Podmiot badania, warunki i realia jego pracy są przedmiotem zainteresowania zarządzania projektami.

Przedmiot badania, koncepcja kompetencji, przynależy do dorobku zarządzania zasobami ludzkimi. Problematyka roli menedżerskiej, menedżeryzm jako zjawisko, jest kwalifikowana do zarządzania organizacjami gospodarczymi.

Wreszcie problematyka rozwoju kompetencji w aspekcie metod i form, z jednej strony, to domena zarządzania zasobami ludzkimi, z drugiej zaś jest podejmowana na dodatek poprzez andragogów. Pokaźny zakres poruszanej problematyki zmusza do przyjęcia na wstępie pewnych założeń odnośnie do zakresu stosowanych tworzyw źródłowych i analiz istniejącego dorobku badawczego.

Przy podejmowaniu decyzji kierowano się, z jednej strony, priorytetami, za podstawową uznając problematykę znaczenia kompetencji, z drugiej zaś istniejącym dorobkiem teoretycznym i empirycznym. W zakresie przedmiotu badania, konstruktu kompetencji i zagadnień powiązanych istnieje duży dorobek polskich badaczy z obszaru zarządzania zasobami ludzkimi, który autor uznał za wystarczający do przyswojenia i wykorzystania jako korzystnej siatki pojęciowej.

Zagadnienia menedżeryzmu, a także kompetencji menedżerskich dodatkowo są szeroko podejmowane w publikacjach polskich badaczy. Dla wymienionej wyżej problematyki jako podstawowe źródła przyjęto publikacje zwarte polskich badaczy, zwykle powstałe po 2000 r.

Nieco większy udział prac obcojęzycznych przewidziano w zakresie problematyki kompetencji menedżerskich, gdyż koncentrowano się na takich pozycjach, które konstruowały zbiory kompetencji menedżerów na podstawie wyników badań empirycznych.

O ile opracowania rodzimych badaczy odnoszące się do wyżej wymienionych zagadnień są stosunkowo liczne, o tyle w przypadku wąsko sformułowanej problematyki kompetencji kierowników projektów sytuacja jest odmienna.

Dotychczasowy dorobek jest niewystarczający do zbudowania obrazu obecnego stanu wiedzy. Stosunkowo ubogi jest ponadto dorobek publikacji zwartych, podejmujących tę problematykę. W zakresie tego znaczącego dla rozprawy zagadnienia podstawowe źródło stanowiły publikacje recenzowane z dorobku światowego.

W tym przypadku autor skoncentrował się jeszcze na pracach zawierających wyniki badań empirycznych, opracowanych po 2000 r.,, a także na dorobku wypracowanym poprzez stowarzyszenia profesjonalne kierowników projektów.

W zakresie ostatniego obszaru problemowego - form i metod doskonalenia kompetencji - w niniejszej pracy oparto się z reguły na dorobku badaczy zarządzania zasobami ludzkimi, uznając, że jest on wystarczający do opracowania zagadnienia traktowanego jako w pewnej mierze dodatkowe i w zamyśle stanowiącego punkt wyjścia do przyszłych badań.

Tak postawione ograniczenia nie wykluczają jednak tego, że w każdym obszarze dążono dodatkowo do uwzględnienia prac, które kształtowały problematykę, ustanawiając fundamenty koncepcyjne, bez względu na ich pochodzenie i formę.