Słowo, obraz i dźwięk w graduale de sanctis ze zbiorów krakowskich karmelitów

Karmelitański Graduale de sanctis z przełomu XVII i XVIII wieku, przechowywany w Bibliotece Karmelitów na Piasku w Krakowie, to ciekawy przykład księgi, której „multimedialna" – mówiąc językiem współczesnym – treść oddziałuje na słuch, wzrok i intelekt odbiorców.

Zabytek ten z jednej strony pełnił funkcję depozytorium repertuaru i miał być bogato zdobiony, z drugiej – prawdopodobnie był stosowany podczas liturgii. W dobie nowożytnej bowiem w każdym karmelitańskim klasztorze znajdowało się zwykle kilka ksiąg liturgicznych (drukowanych i rękopiśmiennych), z których korzystano podczas liturgii godzin oraz w czasie mszy.

Cechą uwydatniającą wspomniany kodeks jest w dodatku występowanie inicjałów inspirowanych emblematyką (utworów łączących słowo i obraz), w tym najczęściej dziełem Symbolica vitae Christi meditatio (1612) polskiego humanisty Tomasza Tretera.

Rękopis stanowi także pierwszy – albo jeden z pierwszych – graduałów de sanctis przekazujących potrydencką liturgię karmelitańską w Europie. Walorem książki jest kompleksowe i interdyscyplinarne ujęcie tematu.

Dowiadujemy się z niej o wielu ważnych szczegółach, dotyczących nie tylko procesu tworzenia graduału,jeszcze o jego oryginalnej zawartości. Gromadzi on śpiewy unikatowe, co w przypadku ksiąg liturgicznych nie jest zjawiskiem nadmiernie częstym.

dr hab. Paweł Gancarczyk, prof. IS PAN Publikacja wyświetla specyfikę relacji gatunku emblematycznego i zapisu muzycznego, odwołując się do stosunkowo skromnej w zestawieniu z całokształtem emblem studies literatury przedmiotu.

To w zasadzie pierwsze polskojęzyczne opracowanie dotyczące emblematyki muzycznej, a także europejskiej tradycji tego fenomenu. Na ich tle Graduale de sanctis przedstawia się jako zabytek oryginalny, niemający analogii.

dr hab. Magdalena Kinga Górska, prof. IBL PAN Marek Bebak – adiunkt w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół muzyki religijnej XVII i XVIII wieku, kultury muzycznej dawnego Krakowa, a także karmelitów w Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Interesuje się także źródłoznawstwem i edytorstwem muzycznym. Jako kierownik i wykonawca uczestniczy w projektach badawczych finansowanych poprzez NCN, NPRH oraz NIMIT. Autor dwutomowej edycji dzieł wszelkich Franciszka Liliusa (2016), a także monografii Franciszek Lilius.

Życie i twórczość na tle epoki (2018), za którą otrzymał nagrodę im. Ks. Prof. H. Feichta, przyznawaną przez Sekcję Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich. Alicja Bielak – adiunktka w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, była wykładowczyni na Wydziale „Artes Liberales" Uniwersytetu Warszawskiego.

Do jej zainteresowań badawczych należy piśmiennictwo XVI i XVII wieku, ze szczególnym uwzględnieniem historii książki i emblematyki. Członkini Zarządu Society for Emblem Studies. Stypendystka Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (Stypendium START 2022), Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel (2022) oraz Instytutu LECTIO, Katholieke Universiteit Leuven (2022/2023).

Kierowniczka projektów (Diamentowy Grant, Preludium, NPRH) poświęconych emblematyce i opracowywaniu tekstów dawnych. W 2019 wydała w ramach linii Biblioteki Pisarzy Staropolskich Plęsy Aniołów – edycję krytyczną medytacyjnych emblematów Marcina Hińczy.