Charakter prawny poództwa o ustalenie ojcostwa (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy w Częstochowie)

Bogata, różnorodna i trudna problematyka sądowego ustalenia ojcostwa budzi zasadne zainteresowanie jednocześnie społeczne, jak i naukowe. Pod ogólnym pojęciem powództwa o ustalenie ojcostwa kryją się zagadnienia, któ-rych jednorodna interpretacja przysparza dużo trudności.

Zaznaczenia wymaga w tym miejscu, iż to właśnie określenie charakteru prawnego powództwa o usta-lenie ojcostwa wywołuje dotychczas największe kontrowersje w tym zakresie. Taki stan rzeczy argumentować należy istnieniem dwóch dominujących poglądów, z których jeden wyklucza zasadność drugiego.

Powództwo o ustalenie ojcostwa uznawane jest nad wyraz za powództwo ustalające lub powództwo kształtujące, co w wyniku czego oznacza, iż wyrok wydawany w przedmiocie określenia po-chodzenia dziecka może posiadać charakter deklaratywny albo konstytutywny.

Należy posiadać na względzie, że spór dotyczący charakteru prawnego powódz-twa o ustalenie ojcostwa nie został jeszcze jednoznacznie i kategorycznie roz-strzygnięty. Błędem byłoby też wyszczególnionie, że którekolwiek z dwóch stano-wisk znajduje pokaźniejszą aprobatę środowisk naukowych.

Głęboka analiza zagad-nienia prowadzi do wniosku, że granica rozbieżności między poglądami wyzna-czana jest na fundamencie różnic poglądowych występujących między przed-stawicielami nauki prawa materialnego i procesowego.

Już w tym miejscu zau-ważyć można, iż zdecydowana większość procesualistów optuje za konstytutyw-nym postrzeganiem wyroku uwzględniającego powództwo o ustalenie ojcostwa, podczas gdy charakter deklaratywny przypisują mu przede wszystkim przedstawiciele prawa materialnego.

Istnienie zadawnionego sporu i różnic w postrzeganiu natury powództwa o ustalenie ojcostwa daje podstawę do podjęcia próby zabrania głosu w przed-miocie tego kontrowersyjnego zagadnienia. Celem pracy jest usystematyzowanie zależności przypisywanych powództwom określającym pochodzenie i podanie wyczerpującej argumentacji, która będzie podstawą do tego, żeby sądzić, iż po-wództwo o ustalenie ojcostwa, jak i inne tego typu powództwa, przypisane być powinno do kategorii powództw kształtujących prawo albo stosunek prawny.

Temat pracy, w wyżej wyrażonym kontekście, pozwala już na tym etapie sformułować tezę, wedle której powództwa o ustalenie ojcostwa posiadają charakter powództw kształtują-cych prawo lub stosunek prawny, a wyroki, uwzględniające powództwo w tym przedmiocie, określane są mianem wyroków o charakterze konstytutywnym.

Rozstrzygnięcie rozważanego zagadnienia i przedstawienie argumentacji, która pozwoli opowiedzieć się po jednej ze stron, wydaje się być kluczowe. Re-lewantność przejawia się w tym, iż określenie charakteru prawnego powództwa 12 WPROWADZENIE determinuje szereg konsekwencji, których bagatelizowanie byłoby poważnym uchybieniem.

Jest to bowiem sfera, która dotyczy dobra dziecka – a jak po-wszechnie wiadomo, instytucja ta stanowi wartość nadrzędną. Niezależnie od po-wyższego wskazać należy, iż spór i kontrowersje, dotykające przedmiotu charak-teru prawnego powództwa o ustalenie ojcostwa, związane są z rodzajami po-wództw przyjętymi przez naukę prawa cywilnego.

wskazać można tu trzy pod-stawowe warianty powództw, tj. Powództwo o świadczenie, o ustalenie istnienia stosunku prawnego lub prawa, a także o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa1. Wyodrębniony w ten sposób podział ma znaczenie nie tylko teore-tyczne,również i poręczne.

Przytoczenie głównych cech poszczególnych rodzajów powództwa oraz uwzględnienie w opisie określenia interesu praw-nego w znacznej mierze naświetla kierunek, zgodnie z którym określony zostanie charakter prawny powództwa ustalającego ojcostwo.

Istnienie wspomnianego sporu i kontrowersji w ocenie charakteru prawnego powództwa o ustalenie ojcostwa legło u podstaw wyboru tematu rozważań. Rów-nocześnie czynnikiem decydującym o wyborze tematu była wysoka rola instytu-cji powództwa o ustalenie ojcostwa na tle rozwiązań prawa rodzinnego dotyczą-cych określania pochodzenia dziecka.

Aby jednak skonstruować niepodważalną argumentację, potwierdzającą charakter prawny powództwa o ustalenie ojcostwa, niezbędne było zgłębienie szeroko rozumianego tematu określania pochodzenia. Stąd rozdział I poświęcony został w głównej mierze aspektom teoretycznym ogólnie poj-mowanych sposobów określania pochodzenia dziecka.

Szczegółowe opisy po-szczególnych instytucji, takich jak domniemania prawne w przedmiocie ojco-stwa, zaprzeczenie ojcostwa, a także podziw ojcostwa i sposób jego obalenia, wska-zują, że nie można utożsamiać ich z pojęciem ustalenia ojcostwa.

Stanowi ono bowiem w całości odrębną instytucję i używanie wyodrębnionego pojęcia w rozu-mieniu globalnym, zawierającym w sobie wszystkie sposoby określania pocho-dzenia dziecka, uznać należy za poważny błąd.

dodatkowo zamieszczony już na sa-mym początku opis innych sposobów określania pochodzenia dziecka ze strony ojca pozwala na poznanie struktur tworzenia i obalania stosunków prawnych po-między dzieckiem a jego ojcem.

Zależności te stanowczo przyczyniają się do kon-struowania argumentacji zakreślającej charakter prawny powództw o ustalenie ojcostwa. Rozdział II zawiera analizę zagadnień stricte procesowych. Ogólne rozważania poświęcone istocie powództwa, przy uwzględnieniu założeń po-wództwa o ustalenie ojcostwa, pozwalają zrozumieć, czego dokładnie dotyczy wspomniany doktrynalny spór.

Niniejsza część definiuje powództwo i tym sa- 1 Jak wskazuje P. Osowy, Powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, Warszawa 2015, s. 10 – „w literaturze uwydatnia się także czwarty rodzaj, mianowicie tzw.

powództwa zarządzające, zbliżone swoją funkcją i częściowo strukturą do powództwa formujących […] różnią się jed-nak od innych powództw danego typu tym, iż żądanie ma na celu wypracowanie w drodze za-padłego orzeczenia wskazówek dla innego organu państwowego, który dopiero w drodze wyda-nego przez siebie aktu ustanowi wymagany stan prawny".

WPROWADZENIE 13 mym zakreśla ramy, w których dokonuje się oceny charakteru prawnego sądo-wego ustalania ojcostwa. Rozdział III rozprawy poświęcony został dynamicz-nemu przebiegowi nowoczesnania o ustalenie ojcostwa.

Znajdujące się w nim in-formacje są teoretycznym i poręcznym opisem instytucji z punktu widzenia celu, jakiemu ma służyć sądowe nowoczesnanie o ustalenie ojcostwa. Posiada po-nadto informacje dotyczące przebiegu nowoczesnania, co w dodatku uznać należy za konieczny krok ku podjęciu ostatecznej próby sformułowania stanowiska doty-czącego charakteru prawnego opisywanego powództwa i w konsekwencji – oceny charakteru prawnego wyroku.

W treści rozdziału IV opisana została natura powództwa o ustalenie ojcostwa, w której uwzględniono skutki wyroku określa-jącego pochodzenie, zależność pomiędzy charakterem prawnym powództwa a cha-rakterem prawnym wyroku i dokonano ostatecznej oceny charakteru praw-nego powództwa o ustalenie ojcostwa.

Monografia w sposób znaczący przyczynia się do oceny kontrowersyjnych zagadnień związanych z określeniem charakteru prawnego powództwa, a w re-zultacie – z oceną charakteru prawnego wyroku w przedmiocie ustalenia ojco-stwa.

Jest wyraźnym głosem opowiadającym się za zasadnością twierdzeń jednej ze stron kontekstowego doktrynalnego sporu. Powołana argumentacja w sposób wyczerpujący potwierdza prezentowane stanowisko. Dodatkowo każdy kolejny roz-dział winien inspirować i wytwarzać potrzebę dalszego zgłębienia tematów, którym poświęcenie obszerniejszej uwagi było niemożliwe lub niecelowe.

Naturalnym zało-żeniem opracowania jest obrona postawionych tez i wyjaśnianie problemów ba-dawczych. Za dodatkowy atut uznać należy także wyszczególnienie bodźców, które doprowadzić mogą do podjęcia dalszych, pogłębionych badań naukowych.

Niniejsza monografia stanowi zaktualizowaną, a także uzupełnioną wersję roz-prawy doktorskiej.