Systemy antyterrorystyczne państw unii europejskiej (Naukowe Wydawnictwo IVG)

Od czasu pamiętnych zamachów z 11 września 2001 roku w USA, a nad wyraz od terrorystycznego zamachu bombowego, który zabił 191 osób w Madrycie w marcu 2004 roku, politycy Unii Europejskiej jednogłośnie wypowiadają się na temat wspólnej międzynarodowej współpracy w walce z terroryzmem. Zakładając hipotetycznie, terroryści w Unii Europejskiej mogą się luźno przemieszczać i bez obszerniejszego problemu przekraczać granice państw członkowskich, zwłaszcza tych funkcjonujących w ramach systemu Schengen. Biorąc pod uwagę globalny charakter, takich organizacji jak Al – Kaida1, należy liczyć się z faktem, iż mogą one uderzyć w dowolnym miejscu Europy, na dużo większą skalę niż do tej pory działające na terenie naszego kontynentu ETA2, IRA3 czy inne organizacje terrorystyczne.

Oczywiście należy zdawać sobie sprawę z faktu, iż międzynarodowy terroryzm, to nie jedyne wyzwanie dla Unii Europejskiej w zakresie problematyki bezpieczeństwa. Państwa członkowskie dynamicznie uczestniczyły i uczestniczą w działaniach pokojowych (pomiędzy innymi szkolenie sił bezpieczeństwa, pomoc humanitarna, etc.) w Iraku, Afganistanie, na Bałkanach czy w Afryce Północnej. Próbują przekonać Iran do zaniechania budowy broni nuklearnej. Rządy państw członkowskich angażują się w pomoc państwom upadłym, takim jak: Sudan czy Kongo, jak również problematykę transgranicznej przestępczości zorganizowanej. W ostatnim okresie czasu, z wielką troską, państwa Unii Europejskiej zwracają się ku Ukrainie i niestabilnej sytuacji w tym państwie ze szczególnym uwzględnieniem negatywnej roli Rosji w tym konflikcie. Nie ulega, jednak wątpliwości,szczególnie zamach w Madrycie, a także w Londynie i ten najnowszy ze stycznia 2015 r. W Paryżu, w sposób jednoznaczny pokazał, że terroryzm a zwłaszcza radykalne islamskie grupy terrorystyczne pozostają najpoważniejszym zagrożeniem dla Europy dzisiaj i w najbliższej przyszłości.

Wspólna polityka unijna wymaga szczególnej koordynacji i współpracy w zakresie zwalczania terroryzmu, choć nie jest niewątpliwie sprawą prostą. Istnieje swoisty paradoks w roli Unii Europejskiej w działaniach antyterrorystycznych. Z jednej strony rządy państw członkowskich zgadzają się, iż priorytetem powinna być współpraca w tym zakresie na poziomie unijnym, zwykle ze względu na procedury dotyczące przekraczania granic we wnętrzu unijnych a zagrożeń terrorystycznych. Z drugiej, jednak strony powolne są w oddawaniu Unii sił (takich jak: prowadzenie śledztw i działalność prokuratorów) i środków (takich jak: funkcjonariusze służb specjalnych i środki finansowe asygnowane na tą walkę). Wynika to na ogół z faktu, iż polityka bezpieczeństwa – zwłaszcza, kiedy to dotyczy ochrony obywateli – ściśle zespala się z suwerennością narodową i rządy są niechętne, by dać władze UE, która mogłaby przeszkadzać i mieszać w istniejącym systemie prawa i bezpieczeństwa narodowego4. Unia Europejska stara się, aby w pełni skoordynować narodowe polityki antyterrorystyczne, ale wymaga to przeważnie na wstępie usystematyzowania i ugruntowania własnej polityki przeciw terrorystycznej na poziomie unijnym.

W niniejszej publikacji zaprezentowano wyniki badań i obserwacji, gromadzenia tworzyw źródłowych, które prowadzone były poprzez autora poprzez kilka lat w dziedzinie organizacji i funkcjonowania systemów antyterrorystycznych państw członkowskich Unii Europejskiej. Część rezultatów, które zastosowano w niniejszej publikacji, wcześniej publikowana była w monografiach i czasopismach naukowych.

Dostęp do materiałów źródłowych był zróżnicowany. Autor korzystał oczywiście z całej gamy publikacji i monografii dotyczących wspomnianej problematyki, skorzystano z tworzyw udostępnionych przez placówki dyplomatyczne państw UE, jak również materiały pozyskane w trakcie podróży zagranicznych, konferencji i seminariów.

Głównym celem prowadzonych badań było dokonanie identyfikacji systemów antyterrorystycznych równocześnie całej Unii Europejskiej jako organizacji, jak jeszcze poszczególnych – wszelkich jej 28 członków.

Systemy antyterrorystyczne państw Unii Europejskiej możemy podzielić na trzy grupy:

mające centra antyterrorystyczne;

mające powołanych koordynatorów do zwalczania zagrożeń terrorystycznych;

funkcjonujące w ramach ciał kolegialnych, zespołów, komitetów czy choćby departamentów powoływanych lub zwoływanych w momencie pojawiania się zagrożeń.

Zdarza się jeszcze, tak jak to było w przypadku Polski, iż system antyterrorystyczny ewoluuje z charakteru funkcjonowania Międzyresortowego Zespołu do spraw Zagrożeń Terrorystycznych do powołania Centrum Antyterrorystycznego ABW (CAT).

W państwach UE większość systemów antyterrorystycznych opiera się na podmiotach analizujących i koordynujących działania systemu na poziomie krajowym. Są to przeważnie centra antyterrorystyczne i koordynator do walki z terroryzmem.

Drugą grupę stanowią gremia kolegialne – komitety i zespoły. Natomiast w niektórych państwach wciąż brak jest powołanych, wskazanych struktur do tego typu działalności. Funkcje przewodnie albo wykonawcze wykonywane są za pośrednictwem departamentów czy wydziałów funkcjonujących w poszczególnych służbach, które w swych obowiązkach posiadają zadania walki z terroryzmem5. Aby osiągnąć założony powyżej cel główny, konieczne było zrealizowanie następujących celów szczegółowych, w których należało:

1. Określić prawno–organizacyjne aspekty zwalczania terroryzmu w Unii Europejskiej.

2. Zbadać regulacje traktatowe UE w zakresie zwalczania terroryzmu.

3. Dokonać analizy Układu z Prüm i systemu danych Schengen, jako instrumentów zwalczania i uniemożliwiania terroryzmu.

4. Określić rolę i zadania instytucji Unii Europejskiej, takich jak: Europejski Koordynator ds. Zwalczania Terroryzmu, Eurojust, Europol, Unijna Grupa Zadaniowa „ATLAS” w zakresie przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu.

5. Prześledzić problematykę współpracy międzynarodowej Unii Europejskiej w zakresie zwalczania terroryzmu.

6. Dokonać analizy zamachów terrorystycznych na terenie Unii Europejskiej po 11.09.2001 roku i ich wpływu na kształtowanie systemów antyterrorystycznych państw członkowskich.

7. Zbadać systemy antyterrorystyczne w wybranych (28) państwach Unii Europejskiej, a w tym:

Rozwiązania ustawowe,

Struktury i jednostki powołane do walki z terroryzmem,

Współpraca międzynarodowa w zakresie przeciwdziałania terroryzmowi,

Formy i metody walki z terroryzmem.

Przy tak sformułowanych w procesie badawczym celach, główny problem badawczy zawarto w postaci pytania: Jakie jest miejsce i rola systemów antyterrorystycznych państw Unii Europejskiej w przeciwdziałaniu i zwalczaniu terroryzmu?

rezultatem zaprezentowanego cyklu badawczego było sformułowanie głównej hipotezy roboczej: korzystnie funkcjonujący system antyterrorystyczny państwa ma znaczące znaczenie dla odpowiedniego poziomu i funkcjonowania systemu bezpieczeństwa państwa.

Sformułowano także szczegółowe hipotezy robocze:

1. Terroryzm jest najpoważniejszym zagrożeniem dla państw Unii Europejskiej w XXI wieku.

2. Jednym z najmocniejszych części przeciwdziałania i zwalczania zagrożeń terrorystycznych jest zbudowanie i funkcjonowanie systemów antyterrorystycznych poszczególnych państw członkowskich UE.

3. Międzynarodowa współpraca poszczególnych państw, a także zamiana do-świadczeń jest warunkiem potrzebnym zbudowania właściwego systemu antyterrorystycznego Unii Europejskiej.

4. Doświadczenia i wnioski z dokonanych zamachów terrorystycznych, stanowią cenne źródło wiedzy w procesie tworzenia systemów antyterrorystycznych. Niniejsza monografia składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy odnosi się do problematyki prawno–organizacyjnych aspektów zwalczania terroryzmu w Unii Europejskiej. Rozdział drugi przedstawia zamachy terrorystyczne na terenie Unii Europejskiej po 11.09.2001 roku. W rozdziale trzecim omówiono problematykę zwalczania terroryzmu we wszelkich 28 państwach Unii Europejskiej.

Książka „Systemy antyterrorystyczne państw Unii Europejskiej” nie powstałaby, gdyby nie pomoc wielu osób. Mając powyższe chciałbym podziękować Płk. Rez. Prof. Dr hab. Jerzemu Kunikowskiemu za opiekę naukową i merytoryczną, Władzą i Pracownikom Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej za koleżeńską pomoc i wsparcie przy tworzeniu tej monografii. Podziękowania pragnę skierować do Przedstawicielstw Dyplomatycznych państw członkowskich Unii Europejskiej, dzięki którym możliwe było zgromadzenie materiałów źródłowych. Dziękuję w dodatku Władzom i Pracownikom mojej macierzystej Uczelni – Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie za przychylność i pomoc w wydaniu tej publikacji. Szczególne podziękowania składam mojej żonie Karolinie za stworzenie odpowiednich warunków, które pozwoliły mi na przygotowanie i napisanie tej książki.