Innowacje we współczesnej gospodarce (Naukowe Wydawnictwo IVG)

WSTĘP

Dynamiczny rozwój gospodarki światowej odbywa się obecnie pod wpływem trzech wzajemnie warunkujących się trendów – globalizacji, rewolucji techno-logicznej i informatycznej. Pierwszy z nich, jako rozwinięcie ery fordyzmu, przyczynia się do obniżania kosztów transakcyjnych. Cykl ten, jednak według wielu ekonomistów ogranicza możliwość stosowania i utrzymywania w długim okresie przewagi komparatywnej, opartej na niskich kosztach jednostkowych. Dotychczasowe obserwacje świadczą o tym, że kraje bazujące na tym czynniku są dynamicznie zastępowane poprzez inne. Pozostałe trendy – rewolucja technologiczna i informatyczna – pozwalają na z kolei transfer towarów i informacji na wielkie odległości przy zachowaniu niskiego poziomu kosztów, dostarczając niezbędnych ku temu rozwiązań informatycznych i telekomunikacyjnych.

Zmiany techniczne stanowią główną determinantę obecnego rozwoju ekonomicznego. Globalny popyt na nowe produkty jest wysoki i gwałtowanie rośnie. Gospodarki oparte na nowej wiedzy generują wysokie dochody i wyższą stopę zatrudnienia, w przeciwieństwie do struktur opartych na klasycznych przemysłach.

Innowacje są źródłem postępu technologicznego. Uznawane są one aktualnie za najmocniejszy czynnik długotrwałej konkurencji. Badania prowadzone w krajach OECD dowiodły, że od lat 70 ubiegłego wieku do chwili obecnej więcej, jak połowa wzrostu gospodarczego państw członkowskich była konsekwencją innowacji i rosnącego udziału gospodarki opartej na wiedzy.

Józef Schumpeter twierdził, iż innowacja jest korzeniem dla ewolucji systemu ekonomicznego, głównym ogniwem zmian i kreatywnej destrukcji. Jest ona stosowana we wszystkich aspektach aktywności (działalności) przedsiębiorstw na marketingu począwszy, przez produkcję i na usługach kończąc. W tym rozumieniu koncepcja innowacji obejmuje nie tylko badania i rozwój, technologię i szkolenia,także marketing, projektowanie, zapewnienie jakości, finanse, logistykę, a w końcu proces zarządzania wymagany, by spiąć te różnorodne zadania.

Innowacje pełnią niemało niezmiernie wyraźnych funkcji o charakterze ekonomicznym, społecznym, techniczno-produkcyjnym i organicznym w kształtowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego miast i regionów. Innymi słowy działalność postępowa, czyli działalność ukierunkowana na wzrost skłonności do wprowadzania innowacji, jest teraz koniecznością i nie można nie doceniać jej roli. Świadczą o tym, pomiędzy innymi: rosnąca luka techniczna w odniesieniu do innych regionów w kraju i za granicą, zmiany jakie dokonywane są pod wpływem procesów pionierskich, wysokie bezrobocie oraz wysoki stopień dekapitalizacji posiadajątku trwałego.

tradycyjna teoria innowacji jest związana z przedsiębiorstwem. W koncepcji tej podmioty gospodarcze są egzogeniczne, a ich zdolność do zmian technologicznych endogeniczna. Co więcej, implementację nowych rozwiązań traktowano do lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku przez pryzmat procesu liniowego, choć obecnie wiemy, że są one kompleksem interakcji angażującym multiplikatywne związki między nauką, technologią, potencjalnymi producentami, konsumentami i konkurentami. Z kolei systemy nowoczesne stały się przedmiotem badań teoretyczno-empirycznych na przestrzeni ostatnich 20-25 lat. Podejście to skupia się na determinantach rozwoju i dyfuzji innowacji procesowych i produktowych. Jego istotą są, zatem relacje zachodzące między wewnętrznymi i zewnętrznymi uczestnikami systemu. Wnioski z prowadzonych badań świadczą, bowiem o tym, że podmioty produkcyjne osiągają obszerniejsze sukcesy, kiedy są elementami intensywnej integracji sieciowej.

Dynamizm i systemowość innowacji zostały opisane w nurtach teoretycznych określanych, jako szkoły ewolucyjna i neoschumpeterowska. Cykl progresywny na poziomie przedsiębiorstwa jest uznawany w tych koncepcjach, jako układy aktywności, które są ze sobą powiązane przez wzajemne sprzężenia zwrotne. Innowacja jest natomiast rezultatem interaktywnego procesu uczenia, który angażuje nieraz kilku aktorów z wewnątrz i spoza przedsiębiorstwa.

Innowacja i jej dyfuzja stają się tym samym efektem interaktywnego i kolektywnego cyklu sieciowego, personalnych i instytucjonalnych powiązań ewoluujących w czasie. Odpowiadają one w regionie na wyzwania stawiane przez „nową ekonomię”: globalizację i akcelerację zmian technicznych, formujejąc tym samym szanse dla rozwoju gospodarczego w słabo rozwiniętych krajach i regionach.

Główną hipotezą badawczą pracy stało się twierdzenie, iż istnieją silne dywergencje przestrzenne i technologiczne w Polsce, a także innych gospodarkach rozwijających się, które oddziałują na kształtowanie progresywnej kultury przedsiębiorstw i organizacji. Zjawiska te obserwowane są jednocześnie na poziomie kraju, jak i jego regionów, co uzasadnia imperatyw uwzględniania różnych determinant w programowaniu selektywnej i zdywersyfikowanej polityki progresywnej.

Podstawowym celem badania była próba wyróznionia zróżnicowanych uwarunkowań organizacyjnych, lokalizacyjnych, technicznych oraz w obszarze instytucji wsparcia, odpowiedzialnych za zróżnicowanie szeroko rozumianej innowacyjności w gospodarce Polski, jej regionach, czy przedsiębiorstwach. Na dodatek Autorzy postawili sobie za cel zaprezentowanie szeregu innowacyjnych podejść w zakresie szeroko rozumianego strategicznego podejścia do zarządzania organizacją, w szczególności w odniesieniu do problematyki analizy strategicznej, zarządzania zasobami ludzkimi, czy postępowości kadr menedżerskich.

Zaprezentowany układ pracy wynikał, z chęci ukazania wybranych problemów i parametrów uwarunkowań progresywności, wyraźnych dla gospodarki oraz funkcjonujących w niej podmiotów. Praca jest efektem studiów badawczych nad procesami progresywnymi, prowadzonych aktualnie w wielu ośrodkach naukowych w Polsce, a w szczególności od szeregu lat wykonywanych poprzez pracowników Uniwersytetu Szczecińskiego i Uniwersytetu Zielonogórskiego

Układ strukturalny pracy podporządkowano postawionej hipotezie i celowi badawczemu. Opracowanie o charakterze teoretyczno-empirycznym składa się z osiemnastu rozdziałów, w których omówiono szereg najróżniejszych problemów i kwestii szczegółowych. Przesłankami dokonanego doboru przedstawionej problematyki była z jednej strony chęć prezentacji zagadnień nowych, o stosunkowo trwałej wartości poznawczej, a z drugiej fakt, że oddawana do dłoni Czytelnika książka jest kolejnym opracowaniem dotyczącym problematyki innowacyjności, jakie przygotował zespół autorski, co niewątpliwie wpłynęło na zawartość i sposób ujęcia poszczególnych zagadnień prezentowanych w niniejszym opracowaniu.

W rozdziale pierwszym zaprezentowane zostały aspekty innowacji, a także cykl wdrażania innowacji we współczesnych organizacjach.

W rozdziale drugim opracowania zwrócono uwagę na kluczowe znaczenie wiedzy w procesie innowacji. Wiedza stała się współcześnie najszczególniejszym zasobem przedsiębiorstw i gospodarek, odgrywając pokaźną rolę równocześnie na wszelkich etapach rozwoju, jak i w każdym jego aspekcie. Związki występujące pomiędzy innowacjami a rozwojem wiedzy znalazły swoje odzwierciedlenie, m.in. W tzw. Spiralnego modelu cyklu innowacyjnego. Uświadomienie i zrozumienie występującego współcześnie zjawiska przewartościowania roli poszczególnych czynników formujących wzrost organizacji i dobrobyt społeczeństwa stało się głównym celem tej części monografii.

Rozdział trzeci poświęcono zagadnieniom związanym z funkcjonowaniem organizacji uczących się w tzw. Otwartym modelu innowacji. Obie koncepcje w sytuacji powiązania, obecnie uznawane są za jedne z najistotniej skutecznych w zakresie podnoszenia, poprzez zastosowanie silnych związków kooperacyjnych, konkurencyjności, a także progresywności podmiotów gospodarczych.

Rozdział czwarty podejmuje problematykę zarządzania ryzykiem w projektach prekursorskich, które ze swej natury obarczone są widoczny ryzykiem. Ryzyko może być postrzegane, jako określone zagrożenie, ale i szansa na osiągnięcie ponadprzeciętnych rezultatów. Pokaźne znaczenie ma nie samo obecność ryzyka, bo jest ono nieuniknione, zwłaszcza w sytuacji innowacji,odpowiednie nim zarządzanie. W atmosferze tolerancji ryzyka odważne projekty zyskać mogą aprobatę nawet wtedy, gdy ich wynik jest nieznany. Wybór właściwych narzędzi i metod zarządzanie ryzykiem przyczynić się może do wykorzystania szans jakie wytwarza ryzyko towarzyszące innowacji.

Treść rozdziału piątego omawia problematykę istoty i cech postępowego menedżera. Współcześnie jest to zagadnienie niezmiernie znaczne, bowiem wydajność menedżera wykracza dzisiaj poza posiadaną inteligencję, wykształcenie i doświadczenie zawodowe. Od innowacyjności i kreatywności kadr zarządzających w pokaźnym stopniu zależy tworzenie postępowej kultury organizacji, która jest konieczna dla osiągania sukcesu.

Kolejny, szósty rozdział poświęcono problematyce poziomu innowacyjności w gospodarce Polski na tle innych krajów oraz występującym w tym zakresie dywergencjom regionalnym.

W rozdziale siódmym poruszony został problem polityki postępowej w takich gospodarkach rozwijających się jak Chiny i Indie.

Rozdział ósmy przestawia wyniki badań empirycznych dotyczących barier aktywności innowacyjnej, które występują w sektorach przemysłu wysokiej techniki w Polsce.

Głównym celem prowadzonej analizy było określenie charakteru relacji zachodzących między wariantym podejmowanej działalności progresywnej, a czynnikami utrudniającymi wprowadzanie innowacji wśród przedsiębiorstw przemysłu wysokiej techniki w Polsce. Natomiast, rozdział dziewiąty, Autor ukazuje założenia kategorii przedsiębiorczości technicznej w świetle podejścia konfiguracyjnego do zarządzania strategicznego organizacją. Kategoria przedsiębiorczości technicznej jest opisywana, jako mechanizm rozwojowy organizacji wysokich technologii. Mechanizm ten autor wyjaśnia z jednej strony, teorią postępowości, jako teorią opisującą tworzenie nowych produktów, czy usług, a z drugiej teorią przedsiębiorczości, jako teorią opisującą tworzenie wartości na bazie tych produktów, czy usług. Kategoria przedsiębiorczości technicznej, jako synteza teorii progresywności i przedsiębiorczości jest zaprezentowana w opracowaniu zgodnie z założeniami podejścia konfiguracyjnego.

Rozdział dziesiąty poświęcono analizom związku pomiędzy procesami implementacji nowych technologii a skłonnością do współpracy w zakresie działalności nowoczesnej przedsiębiorstw przemysłowych, funkcjonujących na terenie województwa zachodniopomorskiego.

W rozdziale jedenastym uwaga skupiona została na procesach dyfuzji innowacji w sektorze MSP. W tej części zaprezentowano teoretyczne rozważania nad wpływem wspomnianych procesów na wzrost gospodarczy kraju.

W rozdziale dwunastym analizie poddano związki występujące między zjawiskiem pasywnego transferu technologii a działalnością B+R w przedsiębior-stwach przemysłowych województwa zachodniopomorskiego. Celem opracowania stała się prezentacja wieloletnich tendencji występujących w regionalnym systemie innowacji przez pryzmat analizy wybranych nakładów na działalność innowacyjną w regionie zachodniopomorskim.

Natomiast rozdział trzynasty pokazuje wyniki badań empirycznych dotyczących podejmowania współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami wsparcia, w kontekście prowadzonej działalności postępowej. Prowadzone rozważania i analizy dotyczą podmiotów funkcjonujących na terenie województwa wielkopolskiego.

Rozdział czternasty, opisuje wpływ lokalizacji konkurenta a aktywność nowoczesna w lubuskim regionalnym systemie przemysłowym. Głównym celem prowadzonych badań była identyfikacja wpływu odległości od najbliższego konkurenta na aktywność postępową wybrany lubuskim regionalnym systemie przemysłowym. Badania ankietowe przeprowadzono w latach 2007- 09 łącznie na grupie 545 przedsiębiorstw przemysłowych. Strona metodyczna analiz była oparta na rachunku prawdopodobieństwa – modelowaniu probitowym. Uzyskane wyniki badań wskazały na odmienny wpływ bliskości przestrzennej konkurentów w polskim regionie na aktywność innowacyjną systemu przemysłowego w kontraście do najwyżej rozwiniętych krajów.

W rozdziale piętnastym scharakteryzowano działalność parków technologicznych w Polsce, które stanowią jeden z instrumentów realizacji polityki innowacyjnej w skali lokalnej, regionalnej i kraju. Na tle omówionych uwarunkowań organizacyjno-prawnych będących podstawą funkcjonowania tego typu organizacji, podjęto próbę scharakteryzowania podmiotów lokujących swoją działalność w tych instytucjach. Rozdział szesnasty przedstawia studium przypadku, stanowiące przykład dokonanej analizy pionierskich narzędzi zarządzania zasobami ludzkimi w zakresie systemów motywacyjnych. Badanie zrealizowane zostało w wybranym przedsiębiorstwie bankowym i miało na celu zaprezentowanie couchingu, jako strategicznego elementu zarządzania progresywnymi systemami motywacyjnymi.

Rozdział siedemnastym prezentuje problematykę rynku metali nieodnawialnych, którego typową cechą jest znaczna zmienność cen. Z uwagi na pokaźną współcześnie role tego rynku Autorka dokonuje przeglądu wskaźników wyprzedzających dla pierwszych różnic cen metali szlachetnych, by na tej podstawie stwierdzić, jaka jest ich pokaźność w zakresie informacji dostarczanych dla decydentów.

Rozdział osiemnasty nawiązuje do problematyki analizy strategicznej przedsiębiorstwa, stanowiąc jednocześnie próbę prezentacji wytwarzanej poprzez Autorkę innowacji, którą jest opracowany model metody oceny pozycji rynkowej. Proponowane rozwiązanie, bazując na powszechnie znanych i stosowanych metodach portfelowych (BCG, ADL i Hofera), demonstruje w przestrzeni dwuwymiarowej przewidywane rezultaty wzajemnego oddziaływania na siebie czynników: udziału w rynku i procesu życia artykułu.

Przedstawiony zakres tematyczny pracy, postawione cele oraz hipotezy badawcze współokreślały przyjęte założenia metodyczne. W pracy wykorzystano szereg różnych metod badawczych. W warstwie konceptualno-teoretycznej użytkowano najczęściej wnioskowanie dedukcyjne i metodę porównań, natomiast na poziomie obserwacyjno-empirycznym posłużono się określonym zbiorem ogólnie znanych metod statystyczno-ekonometrycznych, do których zaliczono m.in. Warunkowe prawdopodobieństwo występowania zjawisk (modelowanie probitowe), czy statystyki opisowe. Wykorzystany warsztat metodyczny zaczerpnięty z doświadczeń międzynarodowych, choć niewyrafinowany, to nie zbyt stosowany do badania zjawisk innowacyjności w Polsce.

Z tego punktu widzenia dodatkowym celem pracy była próba zainicjowania dyskusji nad możliwościami implementacji ilościowych technik badawczych w eksploracji i interpretacji omawianej dziedziny w Polsce. Materiał analityczny wykorzystany w prezentowanym studium bazował na trzech źródłach informacji. Zaliczono do nich: Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie i źródłowe badania ankietowe. Łącznie stanowią one wzajemnie dodatkowe się komponenty procesu badawczego, zezwalającego na wielowymiarową prezentację problematyki innowacji w polskiej gospodarce poprzez pryzmat wybranych aspektów.

Książka została zaprojektowana z myślą o osobach zainteresowanych szeroką problematyką postępowości (zwłaszcza słuchaczy zróżnicowanych kierunków studiów, osób podnoszących kwalifikacje i menedżerów pragnących pogłębić wiedzę z tego zakresu). Autorzy i redaktorzy pozostają w nadziei, że trafność merytoryczna prezentowanego opracowania zostanie przyjaznie przyjęta przez Czytelników.

dr hab. Arkadiusz Świadek, prof. UZ dr hab. Joanna Wiśniewska, prof. US