Podatek dochodowy od osób fizycznych w krajach unii europejskiej - wybrane aspekty (Naukowe Wydawnictwo IVG)

Podatek dochodowy od osób fizycznych (z ang. PIT - personal income tax) jest stosunkowo młodą konstrukcją w europejskich systemach podatkowych. Jest on formą daniny publicznej realizującej w głównej mierze pozafiskalne funkcje opodatkowania. Jako bezpośrednia forma podatku od dochodów wzbudza silne emocje polityczne pozostając najszczególniej „rozpoznawalną” przez obywateli formą obciążeń publiczno - prawnych.

W systemach podatkowych krajów Unii Europejskiej (UE) podatek dochodowy od osób fizycznych jest jednocześnie ważnym źródłem dochodów budżetowych, jak i instrumentem realizacji funkcji socjalnych, społecznych, stymulacyjnych i redystrybucyjnych. Mimo, iż opodatkowanie dochodów osobistych leży w kompetencji każdego z państw członkowskich, w wielu sytuacjach konieczna jest koordynacja na poziomie unijnym regulacji podatkowych, mająca na celu zapewnienie swobód określonych w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską, a także wyeliminowanie barier podatkowych w ponadgranicznej działalności obywateli państw – członków UE. W szczególności niedopuszczalne jest użytkowanie – bezpośredniej, czy pośredniej - dyskryminacji ze względu na narodowość ani również żadnych nieuzasadnionych ograniczeń czterech swobód Rynku Wewnętrznego.

Brak wymogów harmonizacyjnych (z wyjątkiem opodatkowania dochodów z oszczędności) oznacza,budowa PIT w krajach członkowskich jest silnie różna z uwagi na odmienne uwarunkowania społeczne, polityczne i ekonomiczne. Z drugiej strony pojawia się pytanie, czy harmonizacja tej formy opodatkowania jest w ogóle osiągalna, a przy tym celowa? na pewno przeróżny poziom wynagrodzeń, różnice w kształtowaniu podstawy opodatkowania i wysokości podatku, i często odmienne zadania nakładane na podatek dochodowy utrudniają jego ujednolicenie i harmonizację. Wydaje się, więc, iż wszelkie próby związane z harmonizacją ww. Obciążeń fiskalnych należy rozpocząć od zdefiniowania i ujednolicenia w ramach Unii Europejskiej pojęcia dochodu podatkowego (podstawy opodatkowania).

Niniejsze opracowanie ukazuje historyczny cykl ewolucji systemu danin fiskalnych, ze szczególnym uwzględnieniem kształtowania się konstrukcji podatku dochodowego i jego typów. Omawia ono ogólne założenia systemów podatkowych krajów Unii Europejskiej, specyfikę podatku dochodowego od osób fizycznych oraz obszar i zakres harmonizacji tej formy opodatkowania. W analizach poświęconych podatkowi dochodowemu szczególną uwagę zwrócono na jego zakres podmiotowy i przedmiotowy, ulgi oraz zwolnienia podatkowe, poziom obciążeń i metody uniemożliwiania podwójnemu opodatkowaniu. W ostatnich częściach opracowania przedstawiono strukturę systemów podatkowych krajów Unii Europejskiej, a na ich tle podobieństwa w konstrukcji podatku dochodowego od osób fizycznych.

Przyjęta formuła opracowania uzasadniona jest szeregiem czynników. Po pierwsze, analiza możliwości asymilacyjnych w podatku dochodowym od osób fizycznych wymaga prezentacji rozwiązań systemowych obowiązujących w poszczególnych państwach UE. Po drugie, diagnoza w postaci identyfikacji funkcjonujących w krajach UE rozwiązań w obszarze opodatkowania podatkiem dochodowym posłuży za punkt wyjścia dla oceny stopnia ich zbieżności oraz ustalenia czynników różnicujących systemy podatkowe państw członkowskich UE. Po trzecie, uzyskana w pierwszych dwóch etapach prac badawczych wiedza posłuży realizacji celu zasadniczego opracowania, tj. Weryfikacji realnych możliwości ujednolicenia rozwiązań systemowych w podatku dochodowym od osób fizycznych w przekroju państw – członków UE. Odpowiedź na tak sformułowane pytanie wymaga szczególnej ostrożności. Kluczowym jest, bowiem nie tylko udzielenie odpowiedzi na pytanie o formalną możliwość zasymilowania rozwiązań podatkowych dotyczących PIT w UE, lecz ustalenie zasadności merytorycznej tego zabiegu i wynikających z niego konsekwencji. Sam fakt technologicznego ujednolicenia rozwiązań dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych nie może stanowić jedynej determinanty podejmowania decyzji o realizacji tego rodzaju zmian w konstrukcji systemu dochodów publicznych. Konieczna jest w tym względzie obok oczywistego zbadania wpływu na wydajność źródeł dochodów budżetowych[1], analiza m.in. Społecznych kosztów i korzyści zmian w systemie podatkowym. Fakt ten jest nieprawdopodobnie pokaźny. System podatkowy, to z jednej strony instrument stabilizacji finansowej państwa, a z drugiej „konstrukt” realizujący szereg funkcji o charakterze pozafiskalnym. Każdorazowa jego modyfikacja przekłada się, więc nie tylko na kwestie wydajności fiskalnej instrumentów dochodowych,również na obciążenia tytułami podatkowymi społeczeństwa trafnie stymulując lub destymulując jego ekonomiczne zachowania.