EKONOMIA INSTYTUCJONALNA Zarys teorii i jej wymiar praktyczny

Ekonomia instytucjonalna to szybko rozwijający się kierunek, który podejmuje dużo ważnych dla współczesnych gospodarek zagadnień. Na jej dorobek składają się prace ekonomistów zajmujących się m.in. Problematyką: praw własności, kosztów trans-akcyjnych, teorii agencji, teorii kontraktów, historii gospodarczej, ekonomicznej analizy prawa, teorii wyboru publicznego czy ekonomii konstytucyjnej.

Ich podejście znamionuje się tym, iż - w odróżnieniu od ekonomii neoklasycznej - nie uznają oni otoczenia instytucjonalnego za dane, lecz czynią je przedmiotem badań i analizują jego wpływ na działania ekonomiczne.

Wśród badaczy tych można wymienić liczne nazwiska - od prekursorów klasycznej ekonomii instytucjonalnej: T. Veblena, W. Mitchella i J.R. Commonsa, po ekonomistów z nurtu nowej ekonomii instytucjonalnej: R.

Coase'a, D.C. Northa, A. Alchiana, H. Demsetza, O.E. Williamsona, E. Ostrom, O. Harta, B. Holmstroma. Osiągnięcia wielu z nich wyodrębnione zostały Nagrodą Nobla w dziedzinie ekonomii. Także w Polsce stopniowo wyłonił się krąg naukowców zajmujących się badaniem instytucji.

Są wśród nich m.in. L. Balcerowicz, J. Boehlke, B. Borkowska, T. Dołęgowski, J. Godłów-Legiędź, E. Gruszewska, B. Klimczak, M. Lisowska, S. Rudolf, A. Słomka-Gołębiowska, M. Ratajczak, W. Stankiewicz, Z.

Staniek, J. Wilkin i A. Ząbkowicz. Na polu ekonomii instytucjonalnej można szukać odpowiedzi na niemało pytań dotyczących gospodarowania, nadal jednak, mimo postępu w tym zakresie, możliwość udzielenia na nie odpowiedzi jest hamowana m.in.

przez niezgodności definicyjne, słabą dojrzałość metodologiczną i ograniczony materiał z badań empirycznych. Celem publikacji jest przybliżenie czytelnikom tej ekspresowo rozwijającej się dziedziny ekonomii oraz krytyczno-poznawcza analiza jej dorobku.

W pracy uporządkowano najważniejsze teorie tego nurtu, przekazano ich syntezę, a także wskazano ich funkcjonalne wykorzystanie. Pokazano również złożoność i spektrum wykorzystania ekonomii instytucjonalnej. Wyjaśniono czym są instytucje, jakie posiadają znaczenie dla podmiotów i całych gospodarek oraz czym cechuje się podejście do ich analizy.

Przedstawiono najważniejsze teorie ekonomii instytucjonalnej i istotne zagadnienia, do których badania jest ona stosowana. Nacisk położono na nową ekonomię instytucjonalną, choć znajdują się tu odwołania także do wcześniejszego, konwencjonalnego podejścia.

Ekonomia instytucjonalna ciągle się zmienia, mnóstwo kwestii jest doprecyzowywanych, ale też niemało pozostaje jeszcze niejasnych. Nie udało się dotąd wypracować powszechnie akceptowanych definicji wielu podstawowych nawet pojęć, choćby samych "instytucji".

ukazuje to jak niemało problemów stoi przez ekonomistami, ale też jak nad wyraz złożony jest ten trend. Trudności w starannym wyjaśnieniu i zdefiniowaniu instytucji wiążą się z tym, że dotyczą one tak różnych sytuacji i obszarów codziennego życia.

Ludzie nieprzerwanie podejmują decyzje o mniejszym bądź pokaźniejszym znaczeniu i wchodzą w interakcje z innymi podmiotami. Wszystko to dzieje się w ramach pewnych zasad. Obok indywidualnych podmiotów funkcjonują przedsiębiorstwa, organizacje, urzędy państwowe itp., którym ramy działania także wyznaczają instytucje.

Zagadnienia, które wyjaśniane są na gruncie ekonomii instytucjonalnej, można znaleźć na co dzień wokół nas. W publikacji przedstawione zostały więc liczne przykłady z codziennego życia, które pokazują, co mówi na ich temat ten nurt, jak je wyjaśnia i jak pozwala rozwiązać problemy.

Ekonomia instytucjonalna próbuje udzielać odpowiedzi na niemało różnych pytań i dzięki jej dorobkowi można inaczej spojrzeć na świat i zobaczyć w niej dobre wyjaśnienia czy rozwiązania obserwowanych problemów.

Ten użyteczny kontekst opisywanych zagadnień ma pokazać, że teorie ekonomii instytucjonalnej potrafią być wyjątkowo funkcjonalne w poznaniu i zrozumieniu otaczającej nas rzeczywistości. Publikacja skierowana jest do pracowników naukowych zajmujących się naukami ekonomicznymi i społecznymi.

Może ona zachęcić czytelników do dalszego, bardziej szczegółowego zgłębiania teorii ekonomii instytucjonalnej i stanowić inspirację do ich wykorzystania w pracach badawczych z dziedziny nauk społecznych.

dzięki temu, że publikacja opisuje najważniejsze koncepcje teoretyczne ekonomii instytucjonalnej, dostarcza danych o konwencjonalnych źródłach literaturowych, może wskazywać drogę do dalszych pogłębionych analiz.

jednocześnie dzięki czemu, że dostarcza kompleksowej wiedzy na temat ekonomii instytucjonalnej, może służyć jako podręcznik dla studentów ekonomii, zarządzania, czy również innych kierunków nauk społecznych.

z całą pewnością nie jest możliwe zebranie w jednym miejscu wyczerpujących danych o wszystkich zagadnieniach poruszanych poprzez ekonomię instytucjonalną i wyjaśnienie wszelkich potencjalnych problemów czy zastosowań analizowanych kwestii w praktyce.

W publikacji skategoryzowane zostały najważniejsze tematy, które pozwolą zrozumieć podejście ekonomii instytucjonalnej i zachęcą do dalszego pogłębiania istotnie niebanalnych dla czytelników obszarów.

Przedstawione zostały one w 10 rozdziałach. W rozdziale 1 wyjaśniono czym jest ekonomia instytucjonalna i jaki jest obszar jej badań. Dokonano tu opisu podejścia ekonomii instytucjonalnej do analiz i wskazano różnice w odniesieniu do ekonomii neoklasycznej.

Pokazano czym są instytucje, jak się kształtują, jaką odgrywają rolę w gospodarce, kiedy działają prawidłowo i dlaczego ich analizowanie jest tak widoczne. Rozdział 2 ma na celu przedstawienie dorobku najważniejszych przedstawicieli tradycyjnej ekonomii instytucjonalnej - Thorsteina Veblena, Wesleya Mitchella i Johna R.

Commonsa, wskazanie cech wspólnych ich teorii, a także porównanie ich z podejściem nowej ekonomii instytucjonalnej. Kolejnych pięć rozdziałów poświęconych zostało głównym teoriom nowej ekonomii instytucjonalnej.

W rozdziale 3 omówiona została teoria kontraktów. Wyjaśniono w nim czym są kontrakty, jakie są ich rodzaje, czym się charakteryzują, jakie problemy wiążą się z ich zawieraniem i jak można radzić sobie z nimi w praktyce.

W rozdziale 4 przedstawiono niezwykle dziś popularną koncepcję kosztów transakcyjnych. Na wstępie pokazano czym są koszty transakcyjne, co jest dla nich charakterystyczne i jakie są ich typy. Następnie omówiono koncepcję kosztów transakcyjnych w ujęciu jej głównego twórcy Olivera E.

Williamsona i wyjaśniono jak kształtowanie kosztów transakcyjnych wpływa na organizację transakcji. Rozdział 5 gromadzi omówienie teorii praw własności, w tym wyjaśnienie istoty praw własności, znaczenia ich regulowania, a także prezentację podstawowych form, czyli własności prywatnej, wspólnej i państwowej.

Przedstawiono w nimlubiane Twierdzenie Coase'a związane z kształtowaniem praw własności. W rozdziale 6 także skupiono się na własności, tym razem jednak z zasady wspólnej. Wyjaśniono w nim jak wygląda zarządzanie wspólnymi dobrami i czy zawsze musi przy tym dojść do "tragedii wspólnego pastwiska".

Rozdział 7 prezentuje teorię agencji, która odnosi się do często występujących w gospodarce relacji. Opisano w nim na czym polegają relacje agent-pryncypał, kiedy powstają, co jest dla nich standardowe i jak ograniczać związaną z nimi nieefektywność.

W rozdziale 8 pokazano jak ekonomia instytucjonalna postrzega przedsiębiorstwo, jego powstawanie i działanie. Znalazły się w nim odwołania głównie do koncepcji kosztów transakcyjnych, ale też do teorii kontraktów, agencji i praw własności.

Tematem rozdziału 9 są zmiany instytucji. Wyjaśniono w nim dlaczego instytucje podlegają zmianom, kiedy są one produktywne i jak podchodzi do nich trend ewolucyjny i dwóch ekonomistów zajmujących się tym tematem - Douglas C.

North i Masahiko Aoki. Dokonanokrótkiego opisu problemów napotykanych przy nagłych zmianach instytucji, jakie miały miejsce w trakcie transformacji gospodarek socjalistycznych w kapitalistyczne. W rozdziale 10 przeanalizowano od czego zależy poziom rozwoju krajów.

Wyjaśniono w nim w jaki sposób instytucje przyczyniają się do wzrostu lub go hamują, a także jakie instytucje odgrywają tu ważną rolę. Scharakteryzowano też dwie koncepcje wykształcania ładu, tj. Ładu spontanicznego i stanowionego.

Zagadnienia, którym poświęcona jest publikacja, pozwolą czytelnikom lepiej poznać ekonomię instytucjonalną i przedstawią świeże wyjaśnienie dla poręcznych problemów napotykanych w powszednim życiu. Na zakończenie chciałabym podziękować za wsparcie przy przygotowywaniu tej publikacji prof.

dr. Hab. Romanowi Sobieckiemu - Dziekanowi Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie i Dyrektorowi Instytutu Rynków i Konkurencji w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, a także prof. Dr hab. Małgorzacie Poniatowskiej-Jaksch - Zastępcy Dyrektora Instytutu - za za każdym razem wartościowe uwagi.

Dziękuję również całemu zespołowi Instytutu Rynków i Konkurencji za szczególnie dobrą współpracę. Podziękowania kieruję również do recenzentów mojej pracy - prof. Dr hab. Aliny Daniłowskiej, a także prof. Dr. Hab. Ryszarda Katy, których cenne i życzliwe uwagi pozwoliły nadać jej ostateczny kształt.