Przeobrażenia rozplanowania wsi józefińskich na obszarze dawnej Galicji

Założeniem książki jest zbadanie przeobrażeń rozplanowania wsi józefińskich na obszarze zaboru austriackiego. Podczas procesu kolonizacji józefińskiej powstało 129 jednostek osadniczych. W pierwszym etapie prac przeanalizowano genezę i rozwój osadnictwa józefińskiego.

Następnym etapem badań była identyfikacja inicjalnych form rozplanowania siedlisk i rozłogów wiejskich. W przeprowadzonych analizach wyznaczono siedliska wsi józefińskich o układach jednoosiowych i wieloosiowych.

Biorąc pod uwagę zróżnicowanie w obrębię rozłogów wyrózniono kompleksy zwarte i rozrzucie. Zespoły parcel składały się ze struktur jednakowych lub niejednorodnych morfologicznie. Wytypowano trzy typy położenia działek w stosunku do zagrody: równoległe, prostopadłe i ukośne.

W tekście wzięto pod uwagę także kwestię pierwotnej lokalizacji wybranych elementów zagospodarowania przestrzennego wsi tj. Kościoły, cmentarze, szkoły, karczmy, studnie, suszarnie i piekarnie. W dalszej części książki zaprezentowano wyniki analiz nad przemianami organizacji przestrzennej wsi józefińskich, z naciskiem na przeobrażenia jakie miały miejsce po II wojnie światowej na obszarze Polski i Ukrainy.

Po przeprowadzonych analizach stwierdzono, iż zakres zaobserwowanych zmian przestrzennych wsi józefińskich po stronie polskiej i ukraińskiej wykazują równocześnie podobieństwa jak i różnice. Dominują osiedla o układzie ulicowym, oprócz których występują pojedynczo, układy wielodrogowe (na ogół na terenie dawnej Galicji Wschodniej).

Nieliczne wsie zachowały swoje pierwotne rozplanowanie lub uległo ono niepokaźnemu przekształceniu. Popularnym zjawiskiem jest przeobrażenie układów ulicowych jednostronnie zabudowanych w układy ulicowe dwustronnie zabudowane, następuje rozrost zabudowy w obrębie rozłogów wiejskich, wzdłuż głównej osi komunikacyjnej i przy dawnych drogach polnych.

Dostrzeżono także wyraźne przekształcenia dawnych struktury rozłogów w układach wielkoblokowych we wsiach leżących na terenie Ukrainy. W niewielu przypadkach doszło dodatkowo do całkowitego zaniku wsi. Zakres przeobrażeń osadniczych jest współcześnie pokaźniejszy na terenach znajdujących się w strefie oddziaływania miast.

Ogromnym przemianom ulega zabudowa i sposób zagospodarowania przestrzennego. Układy ruralistyczne, oddalone od obszerniejszych miast zachowały natomiast więcej cech pierwotnego rozplanowania.