Stymulatory i bariery rozwoju zakładowych systemów emerytalnych na przykładzie Polski

Ze wstępu:
Do tej pory najlepiej rozpoznane zostały zjawiska i procesy związane z funkcjonowaniem i reformowaniem bazowych, publicznych systemów emerytalnych. Mniejsze zainteresowanie, przynajmniej w piśmiennictwie polskim, budziły systemy dodatkowe, zwłaszcza zakładowe systemy emerytalne. Ten fakt, a także słaby jak do tej pory rozwój zakładowych systemów emerytalnych w Polsce (pracownicze programy emerytalne objęte pewnymi zachętami fiskalno-kosztowymi, obejmują zaledwie ok. 2% ogółu pracujących; również programy niekwalifikowane skupiają w naszym kraju podobną, niewielką grupę pracobiorców) stanowiły dla autora niniejszej pracy inspirację do podjęcia badań nad uwarunkowaniami rozwoju zakładowych systemów emerytalnych.
Chodziło przy tym o uchwycenie prawidłowości i wypracowanie pewnej metodyki badań, która mogłaby znaleźć szersze zastosowanie. Zbadanie uwarunkowań procesu rozwojowego systemów zakładowych – w wybranym okresie i w jednym kraju – stanowić ma jedynie egzemplifikację dla głównego zamysłu pracy: próby wypracowania i sprawdzenia przydatności wieloczynnikowego modelu analizy zakładowych systemów emerytalnych, który mógłby znaleźć użycie do ich badania w najróżniejszych krajach i w różnorodnych okresach. Model ten uwzględnia zarówno zmienne ekonomiczne, jak i pozaekonomiczne – społeczne i kulturowe, które w dodatku podzielono na czynniki wewnętrzne, endogeniczne – odnoszące się do pracodawców i pracowników, oraz zmienne zewnętrzne, egzogeniczne – odnoszące się do otoczenia przedsiębiorstw (w tym także uwarunkowania wynikające z poziomu rozwoju i konstrukcji publicznego systemu emerytalnego).
Ze względu na obfite znaczenie czynników o charakterze instytucjonalnym w kształtowaniu i rozwoju równocześnie publicznych, jak i dodatkowych systemów emerytalnych autor nawiązuje do dorobku nowej ekonomii instytucjonalnej, zwłaszcza do teorii agencji i teorii kosztów transakcyjnych (w wersji O. Williamsona). Zastosowanie tych koncepcji pozwala m.in. Na głębsze przeanalizowanie pewnych aspektów funkcjonowania zakładowych systemów emerytalnych, takich jak zarządzanie ryzykiem, asymetria danych w relacjach pomiędzy stronami kontraktu, jakim jest zakładowa umowa emerytalna w fazie startu i w okresie dalszego funkcjonowania programu, czy także porównanie kosztów działania i skuteczności zróżnicowanych form programów zakładowych. Niezależnie od tych kwestii szczegółowych zaakcentowanie czynników instytucjonalnych pomaga w całościowym, wieloaspektowym ujęciu badanego problemu, a więc w identyfikacji zmiennych działających stymulująco i hamująco na rozwój zakładowego zabezpieczenia emerytalnego, ich siły oddziaływania i wzajemnych powiązań.
W rozdziałach 1 i 2 omówiono przyjęte w pracy założenia koncepcyjne i metodyczne, prezentacji modelu poświęcono rozdział 3, rozdział 4 mieści opis funkcjonowania rynku pracowniczych programów emerytalnych w badanym okresie, a pozostała część książki poświęcona jest egzemplifikacji (na przykładzie Polski) proponowanego wieloczynnikowego modelu analizy zmiennych stymulujących i hamujących rozwój zakładowych systemów emerytalnych (rozdział 5), a także weryfikacji hipotezy o występowaniu problemu agencji w zarządzaniu tego typu programami (rozdział 6).