Edukacyjna funkcja sędziego w sporcie dzieci i młodzieży (AWF Warszawa)

Sport nie wytwarza w sposób samoczynny edukacyjnych korzyści dla zawodników. Są one uzależnione od pod-miotów, które powinny świadomie produkować wysokiej jakości interakcje w środowisku sportowym. W literaturze pedagogicznej dotyczącej sportu dzieci i młodzieży dokonano już wieloaspektowej analizy roli trenera i rodziców.

Nie dostrzega się jednak faktu, iż na boisku sportowym obecny jest też sędzia, którego rzadko nazywa się wychowawcą. Można zadać pytanie: gdzie zagubił się sędzia w myśleniu o edukacji sportowej? Warto zaangażować go w ten cykl, a przynajmniej uświadomić, iż prezentowane poprzez niego postawy i zachowania na boisku nie pozostają bez znaczenia dla intelektualnego, moralnego, emocjonalnego i społecznego rozwoju młodych zawodników.

Celem badań o charakterze eksploracyjnym była ocena jakości interakcji sędziego z zawodnikami w trakcie rozgrywek piłki ręcznej i piłki nożnej dzieci w wieku 9–12 lat. Przyjęto następujące założenia: wszystkie podmioty zaangażowane w organizację sportu dzieci i młodzieży powinny świadomie wykorzystywać jego edukacyjny potencjał; sędzia jest ważnym ogniwem w edukacji sportowej; interakcje sędzia–zawodnik stanowią podstawowy mechanizm oddziaływań edukacyjnych sędziego.

W badaniach wskazano trzy domeny interakcji: (1) wsparcie emocjonalne; (2) organizacja gry; (3) wsparcie instruktażowe. Celem badań było także porównanie jakości interakcji sędzia–zawodnik w piłce noż-nej i piłce ręcznej i sprawdzenie, czy poziom jakości tych interakcji różnicowały doświadczenie sędziowskie i wynik.

Badaniami objęto łącznie 50 osób: 25 sędziów piłki nożnej i 25 sędziów piłki ręcznej. Sędziowie piłki nożnej po-siadali licencje Mazowieckiego Związku Piłki Nożnej, a sędziowie piłki ręcznej Warszawsko-Mazowieckiego Związku Piłki Ręcznej.

Wśród badanych było 43 panów i 7 pań. Do oceny jakości interakcji sędzia–zawodnik wykorzystano autorskie narzędzie bezpośredniej obserwacji Referee-Players’ Interaction Assessment Scoring System (R-PIASS).

Interakcje sędzia–zawodnik obserwowano w trzech wyżej wymienionych domenach, na które składa się sześć wymiarów: pozytywny klimat, wrażliwość, kierowanie zachowaniem, biegłość, instruowanie, komunikowanie decyzji.

Do opisu danych posłużono się podstawowymi metodami statystycznymi, takimi jak: średnia arytmetyczna, mediana, odchylenie standardowe, wartości procentowe itp. Normalność rozkładu zmiennych sprawdzono testem Shapiro-Wilka.

W celu zbadania różnic w ocenach grup sędziów wyszczególnionych ze względu na staż sędziowski i wynik meczu posłużono się nieparametrycznym testem U Manna-Whitneya, a także testem Chi-kwadrat Pearsona. Znaczność po-pomiędzy ocenianymi trzema domenami badano testem ANOVA Friedmana i w efekcie na dodatek testem Wil-coxona dla par obserwacji.

Wewnętrzną spójność narzędzia zbadano przy pomocy współczynnika alpha Cronbacha. Strukturę związków pomiędzy zmiennymi badano przy pomocy eksploracyjnej analizy czynnikowej (EFA). Czynniki główne wyznaczono metodą składowych głównych (PCA) z rotacją Oblimin.

Porównanie ocen jakości interakcji sędzia–zawodnik pomiędzy grupami sędziów wyszczególnionymi ze względu na doświadczenie zawodowe nie wykazało wyraźnych statystycznie różnic równocześnie wśród sędziów piłki nożnej, sędziów piłki ręcznej, jak i ogółu badanych w żadnym z sześciu wymiarów.

Wyniki analiz wykazały również, że wynik meczu nie wpłynął wyjątkowo na oceny sędziów piłki nożnej w żadnym wymiarze. Natomiast różnice te były widoczne wśród sędziów piłki ręcznej w następujących rozmiarach: kierowanie za-chowaniem (Z = -2,653; p < 0,05); biegłość (Z = -2,854; p < 0,05) oraz instruowanie (Z = -3,102; p < 0,05).

Różnice te polegały na tym, iż sędziowie sędziujący mecze z wyraźną przewagą jednej z drużyn zostali szczególnie wyżej ocenieni w zakresie wyżej wymienionych rozmiarów, aniżeli sędziowie prowadzący mecze „na styku".

Z kolei, biorąc pod uwagę ogół badanych sędziów, wyniki przeprowadzonych analiz wykazały brak istotnych różnic we wszelkich wymiarach. Uzyskane w poszczególnych rozmiarach oceny jakości interakcji sędzia–zawodnik przełożyły się na oceny wyznaczonych domen.

W siedmiostopniowej skali, niezależnie od badanej grupy, najwyżej została oceniona organizacja gry (piłka nożna 5,6±1,1; Mdn = 5,5; piłka ręczna 4,9±1,5; Mdn = 5,0). W grupie sędziów piłkarskich obserwowano natomiast stanowczo wyższe wartości w zakresie wsparcia emocjonalnego (4,6±1,5; Me = 4,5 vs.

3,1±0,9; Me = 3,0) i wsparcia instruktażowego (5,2±1,8; Me = 6,0 vs. 4,2±1,4; Me = 4,0). Jeśli przyjmiemy, iż sędzia powinien wspierać trenerów i rodziców w realizacji edukacyjnej funkcji sportu dzieci i młodzieży, to wyniki badań wskazują obszary jego działań, które można poprawić.

Przeprowadzone badania do-starczyły empirycznych dowodów, mogących stać się pod-stawą do modyfikacji dotychczasowych programów szkoleniowych dla sędziów, prowadzonych poprzez lokalne i krajowe związki sportowe.

Sędziów należy przeszkolić w budowaniu pozytywnego klimatu, polegającego na tworzeniu emocjonalnych więzi z zawodnikami (bliskość fizyczna, rozmowa towarzyska), wyrażających się entuzjastyczną postawą i radością z kontaktów (uśmiech, zaangażowanie, pozytywne reakcje, pozytywne komentarze, pełen szacunku i włączający język, wykorzystywanie imion graczy, słuchanie graczy).

Ponad-to, należy nauczyć ich aktywnego monitorowania emocjonalnych, poznawczych, społecznych i zdrowotnych potrzeb zawodników oraz reagowania na zapotrzebowania graczy oraz rozwiązywania powstałych w związku z tym problemów.