Bliscy nieznajomi (Universitas)

Pogranicze jest wyjątkowo ważną kategorią badawczą we współczesnych naukach humanistycznych. Zachodnie pogranicze Polski (podobnie jak dawne Kresy Wschodnie) okazało się ziemią szczególnie urodzajną dla literatury, i to po obu stronach linii granicznej. Takim obszarem jest także Górny Śląsk z Gliwicami.

Złożona problematyka Górnego Śląska jako terenu etnicznego, kulturowego i językowego pogranicza, które w XX w. Kilkakrotnie stawało się punktem zapalnym europejskiej polityki, została wszechstronnie przedstawiona w epickiej panoramie Horsta Bienka. Literatura polska natomiast rzadko podejmowała niełatwą tematykę sytuacji historycznej regionu i nie dostrzegała jego współczesnego położenia. Tym wyraźniej rysuje się zmiana, jaka nastąpiła w latach 90-tych, gdy pojawiło się dużo związanych z regionem wartościowych tekstów literackich o charakterze autobiograficznym. Górny Śląsk stał się dzięki nim pełnoprawną literacką małą ojczyzną.

Bliscy nieznajomi to praca komparatystyczna, której celem jest porównanie obrazu górnośląskiego pogranicza wykreowanego we współczesnej literaturze polskiej i niemieckiej. Tetralogia gliwicka Horsta Bienka jest tu punktem odniesienia dla utworów należących do polskiej prozy najnowszej. Natomiast rzeczywistość kulturowa, społeczna i historyczna regionu gra rolę tertium comparationis.

Dzięki książce Kornelii Ćwiklak okazuje się, iż Gliwice, to niepozorne i niepoetyczne miasto, doczekało się swojego literackiego obrazu, choć nie jest on na skalę sporych mitów Rzymu albo Paryża. Równocześnie niezwykle słusznie wyróżniony został łączący wszystkich omawianych pisarzy wątek problematyki inicjacyjnej i kontekst autobiograficzny. Autorka odkryła temat ważny, dotąd nie opracowany, przedstawiła go w sposób bogaty i kompetentny. Trzeba także cenić, że wybrała materiał w sposób gwarantujący wielostronny ogląd problemu, a zarazem zachowała spoistość wywodu. Zasługą nie do przecenienia jest połączenie materiału należącego do dwu literatur: polskiej i niemieckiej, co nadaje pracy unikatową wartość poznawczą.

prof. Dr hab. Małgorzata Czermińska

Kornelia Ćwiklak – literaturoznawczyni, adiunkt na Wydziale Pedagogiczno-Artystycznym w Kaliszu Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Absolwentka poznańskiej polonistyki i germanistyki. Stopień doktora nauk humanistycznych uzyskała na Wydziale Filologii Polskiej i konwencjonalnej UAM. Zajmuje się problematyką pogranicza, komparatystyką, polsko-niemieckimi relacjami w literaturze współczesnej i translatologią. Publikowała m. In. W "Pamiętniku Literackim", „Roczniku Komparatystycznym”, "Kresach", "Polonistyce", "Opcjach", "Toposie" oraz licznych tomach pokonferencyjnych. Przygotowała numer „Polonistyki” poświęcony baśni we współczesnej kulturze (nr 9/2012).