Inkluzyjne tereny dla aktywności rekreacji społeczności lokalnej - na przykładzie warszawy i mazowsza (AWF Warszawa)

Prezentowany w monografii materiał jest oparty na dorobku badań projektu statutowego Ds.-300 (z lat 2016-2019), na temat historycznych i współczesnych warunków aktywnego wypoczynku dzieci i dorosłych w środowisku zurbanizowanym.

Była to kontynuacja wcześniejszego projektu statutowego Ds.-114 AWF z lat 2008-2011 o tej samej problematyce. Oba projekty były realizowane na Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie na podstawie grantów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

W Polsce współczesnej mamy tereny wypoczynku i rekreacji, które są zakładane w sąsiedztwie osiedli mieszkaniowych, placówek oświaty, w parkach miejskich, przy plażach, bulwarach i promenadach, na terenie rodzinnych ogródków działkowych.

Place zabaw i siłownie plenerowe coraz częściej towarzyszą także innym obiektom użyteczności publicznej: instytucjom sakralnym, placówkom muzealnym, restauracjom, stacjom benzynowym, parkingom przy autostradach.

W drugiej połowie XX wieku pojawiły się integracyjne place zabaw i urządzenia na publicznych terenach wypoczynku i rekreacji, z których mogły korzystać osoby z rozmaitego rodzaju niepełnosprawnością. W XXI wieku mamy do czynienia z obiektami plenerowymi nie znanymi wcześniej na publicznych terenach otwartych, pomiędzy innymi: siłowniami plenerowymi, street workout (parkami drążkowymi), skateparkami i parkami linowymi.

dobór racjonalnego rozwiązania dla programu inkluzyjnych terenów jest wypadkową wielu zróżnicowanych i znacznych czynników, z jednej strony uwarunkowany możliwościami terenowymi, środkami, jakimi dysponuje inwestor oraz regulacjami wynikającymi z przepisów prawa, z drugiej oczekiwaniami przyszłych użytkowników.

Projekt musi w dodatku uwzględnić warunki obiektywne: lokalizacyjne, a w tym między innymi: wielkość i ukształtowanie terenu, warunki wodno-gruntowe, orientację działki wobec stron świata, uzbrojenie w podstawo-we media, skomunikowanie z osiedlem mieszkaniowym, stopień insolacji terenu, kierunki wiatrów, wielkość opadów i możliwości odprowadzenia wody deszczowej, występujące rośliny i diagnozę ewentualnych silnych alergenów, jakość środowiska (hałas, skażenia pyłowe i gazowe), estetykę otoczenia.

Coraz większą uwagę przywiązuje się również do wyboru sprzętów zezwalających na wszechstronną stymulację psychofizyczną użytkowników i zapewnienie im maksimum bezpieczeństwa. W tym ujęciu problematyka inkluzyjnych terenów dla aktywnej rekreacji w pobliżu miejsca zamieszkania była tematem naszych prac badawczych.

W pierwszym etapie badań interesowały nas zagadnienia czysto teoretyczne: historia terenów dedykowanych i urządzonych dla aktywnej rekreacji w Polsce, dane o regulacjach prawnych i najnowszych tendencjach i poszukiwań planistycznych w tym zakresie.

W drugim etapie badań chcieliśmy poznać sposób urządzenia i zastosowania wybranych obiektów (placów zabaw, siłowni plenerowych, placówek oświatowych z oddziałami integracyjnymi), a także opinie użytkowników na temat terenów aktywnej rekreacji położonych w pobliżu miejsca stałego zamieszkania.

Na zapotrzebowania części teoretycznej badań kwerendę biblioteczną przeprowadzono w zbiorach naukowych w Warszawie, natomiast badania terenowe (obserwacja w oparciu o strukturalizowane kwestionariusze-karty obiektów, dokumentacja fotograficzna i strukturalizowane wywiady) przeprowadzono na wybranych placach zabaw, siłowniach plenerowych i placówkach oświaty z oddziałami integracyjnymi w Warszawie i kilkunastu miastach Mazowsza.

Uzyskany w ten sposób materiał badań (karty obiektów, wywiady i dokumentacja fotograficzna) pozwolił na wysunięcie uogólnionych wniosków. W wyniku badań terenowych na 63 placach zabaw dysponowaliśmy kartami tych obiektów i 116 wywiadami, w wyniku badań na 49 siłowniach plenerowych dysponowaliśmy kartami tych obiektów, a także 100 wywiadami; plonem badań były też cztery karty obiektów w wyniku prac prowadzonych w placówkach oświatowych z oddziałami integracyjnymi.

Z materiału badań terenowych wynika,zarówno klasyczne place zabaw dla dzieci, jak i nowość jaką są siłownie plenerowe, obecne dopiero od kilku lat na terenach publicznych w Polsce, są szczególnie ważne dla codziennej aktywności fizycznej lokalnej społeczności.

Nasi respondenci podkreślali konieczność budowania nowych obiektów, stałej modernizacji i polepszania już istniejących. Jest to ważny sygnał dla władz lokalnych odpowiedzialnych za promocję zdrowia i równocześnie za racjonalną politykę przestrzenną o potrzebie rezerwy odpowiedniej ilości terenów otwartych dla takiego ważnego celu.

w dodatku w wielu przeprowadzonych wywiadach z użytkownikami terenów wypoczynku i aktywnej rekreacji, podkreślano z naciskiem potrzebę zakładania inkluzyjnych i obfitych terenów wypoczynku i rekreacji w pobliżu osiedli mieszkaniowych, z urządzeniami ciekawymi i bezpiecznymi dla wszelkich członków społeczności lokalnej, bez względu na wiek i stopień produktywności fizycznej: rodziców i dzieci, dziadków i wnuków – tak, żeby rodziny mogły ćwiczyć razem w tym samym czasie, blisko siebie.

Słowa kluczowe: inkluzyjność, aktywna rekreacja, tereny wypoczynku i rekreacji, społeczność lokalna