Dostępność danych w czasach sztucznej inteligencji a prawa człowieka w dziedzinie nauki, AZB/DL-ebwm/pdf (Instytut Nauk Prawnych PAN)

Kilka lat temu, zarówno na forum ONZ, Unii Europejskiej, jak i Rady Europy, zagadnie- nie rozwoju nienaturalnej Inteligencji było przedmiotem dokumentów programowych, analiz i projektów regulacji, jednak stosunkowo niewiele było źródeł prawa, z których wynikałyby wiążące obowiązki dla państw.

Nie było jeszcze pewności, iż toczące się dyskusje znajdą przełożenie na instrumenty, które aby takie obowiązki nakładały, a także jak dalece proponowane regulacje będą odbiegać od istniejących rozwiązań.

Pomysł podjęcia tematyki przystępności danych narodził się w 2015 r., kiedy rewolucja cyfrowa wciąż znajdowała się w punkcie, w którym trudno było określić jej wpływ na nasze życie. Było to przed historycznym zwycięstwem programu AlphaGo nad człowiekiem w starochińskiej grze go oraz przed referendum ws.

Brexitu i wyborami prezydenckimi w USA (2016 r.), w których przedsiębiorstwo Cambridge Analytica wykorzystało analitykę informacji do wpływania na decyzje podejmowane poprzez obywateli. Objęcie ochroną takiej wartości jak nauka, łączy się z wyznaczeniem granic dopuszczalnej ingerencji ze strony władz publicznych.

W tym kontekście art. 15 ust. 3, ustanawiający ochronę wolności naukowej, zobowiązuje państwa do przyznania pierwszeństwa w uregulowaniu uprawiania nauki samym badaczom – z reguły przez wypracowanie standardów etycznych w zakresie prowadzenia badań z wykorzystaniem informacji osobowych.

Pozostawienie nauki poza sferą imperium państwa, jest konieczne dla zapewnienia, by prowadzone badania nie były podporządkowywane celom politycznym, np. Dla uzasadnienia polityk publicznych, tak jak to miało miejsce w pierwszej połowie XX wieku.

Z praw w dziedzinie nauki wynikają także obowiązki do podejmowania współpracy międzynarodowej w obszarze nauki. Realizacja tego obowiązku jest nad wyraz pokaźna w kontekście wzmacniania przystępności danych, które stanowią zasób napędzający rozwój jednocześnie nauki, jak i gospodarki.

Otwieranie danych sektora prywatnego przedsiębiorstw zlokalizowanych w państwach rozwiniętych, może w dodatku sprzyjać wzmacnianiu transferu wiedzy oraz rozwojowi społeczno-gospodarczemu państw rozwijających się.

Obecne traktaty z obszaru praw człowieka kreujeją silne podstawy dla ochrony praw w dziedzinie nauki. Obok art. 15 MPPGSiK, ochronę przed nadużyciami nauki, jaką jest eksperyment badawczy bez zgody uczestnika, ustanawia art.

7 MPPOiP. Z kolei Konwencja Praw Dziecka precyzuje obowiązek podejmowania współpracy pomiędzy- narodowej, zmierzającej do wzmacniania dostępu do wiedzy naukowej oraz technologicznej (art. 28 ust. 3). Rekomendację w zakresie ochrony wolności naukowej wydało na dodatek UNESCO (najpierw w 1974 r., która została następnie zrewidowana w 2017 r.).

Przegląd zaleceń formułowanych przez organy traktatowe wskazuje ponadto na dużą aktywność Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji kobiet, w szczególności w zakresie budowania kompetencji cyfrowych i powiększania reprezentacji kobiet w naukach technologicznych.

Osiągnięcie wysokiej różnorakości w środowisku naukowym jest bowiem konieczne dla zapewnienia, iż prowadzone badania będą uwzględniały potrzeby i wartości przeróżnych grup społecznych. W monografii wydanej nakładem Wydawnictwa INP PAN, a będącej zaktualizowaną wersję rozprawy doktorskiej dr Łukasza Szoszkiewicza, Autor dokonał analizy wpływu paradygmatu big data na rolę i obowiązki państwa wynikające z praw człowieka chronionych poprzez międzynarodowe pakty praw człowieka ONZ.

Wskazał na obowiązki państwa w zarządzaniu danymi (ang. Data governance), w szczególności tych związanych z zapewnieniem dostępności oraz uregulowaniu dopuszczalności eksploracji danych przy użyciu technik uczenia maszynowego.

W najbliższym czasie zainteresowanie organów traktatowych ONZ w tym zakresie prawdopodobnie tylko wzrośnie. Wynika to typowo z przyjęcia przez Komitet PGSK w kwietniu 2020 r. Komentarza Ogólnego, poświęconego prawom w dziedzinie nauki.

Komitet dokonał w niej wykładni szczegółowych obowiązków państw, wskazując zarazem na konieczność uregulowania wyzwań związanych z rewolucją cyfrową. Należy oczekiwać, iż wykładnia dokonana poprzez Komitet PGSK będzie w przyszłości używana poprzez organy traktatowe ONZ w ramach procedury rozpatrywania sprawozdań państw oraz prac nad kolejnymi komentarzami ogólnymi.

W tym kontekście niniejszą monografię należy postrzegać jako próbę operacjonalizacji tejże wykładni, jako mogącej znaleźć wykorzystanie przy okazji oceny wywiązywania się poprzez państwa z realizacji po- stanowień MPPGSiK.

Autor: Łukasz Szoszkiewicz Recenzje: prof. Dr hab. Grażyna Szpor, dr hab. Adam Bodnar, prof. USWPS linia wydawnicza: Rozprawy Prawnicze. Linia monograficzna INP PAN e-ISBN: 978-83-66300-57-6 (ebook) DOI: 10.5281/zenodo.5808312 ilość stron: 312