Urbanistyka a la francaise tysiąc lat doświadczeń i europejskich innowacji dopełnienie obrazu tom 1 (Universitas)

Praca, skonstruowana jako publikacja trzytomowa, stanowi próbę uchwycenia najistotniej oryginalnych i oryginalnych aspektów urbanistyki francuskiej, upoważniających do zastosowania określenia „à la française”, które przez swój postępowy charakter odegrały ważną rolę w wypracowaniu zasad kształtowania przestrzeni miejskiej w Europie.

Zasygnalizowany w tytule zakres chronologiczny – 1000 lat – zmienia, popularną w literaturze przedmiotu, opinię wiążącą francuską szkołę planowania miast typowo z okresem absolutyzmu i działaniami barona Haussmanna przy XIX-wiecznej przebudowie Paryża i doktryną paryskiej École des Beaux-Arts. Zawarte w podtytule określenie „dopełnienie obrazu” ma uwypuklić fakt, że praca nie ukazuje całokształtu ewolucji urbanistyki francuskiej, a jedynie uzupełnienia jej charakterystykę przez pewne nieznane albo niedocenione w dotychczasowej literaturze zjawiska, których identyfikacja stała się osiągalna dzięki badaniom własnym autorów.

Celem postawionej w pierwszym tomie tezy jest udowodnienie, że organizacja przestrzeni miejskiej we Francji reprezentuje od wczesnego przeciętniewiecza pewien zespół charakterystycznych cech, których tylko część była dotychczas rozpoznana. Autor wykazuje ponadto, że wbrew powszechnie utartym poglądom, planowe zagospodarowanie miast we Francji nie rozpoczyna się od XIII-wiecznych realizacji opartych o układ ortogonalny. Okazuje się bowiem, że były one poprzedzone, powstałymi w epoce roku tysiącznego, realizacjami zbudowanymi na rzucie koła, zidentyfikowanymi poprzez autora na terenie Langwedocji. To nieznane dotychczas zjawisko, które stanowiło, poprzez zastosowanie czytelnego modelu, pierwszą udaną próbę planowej organizacji przestrzeni o charakterze miejskim w średniowiecznej Europie, autor określił mianem cyrkulad. Ich odkrycie i rolę w rozwoju urbanistyki europejskiej wysoko ocenił profesor Georges Duby, wybitny autorytet w dziedzinie badań nad historią kultury francuskiego przeciętniewiecza, a nowy termin znalazł trwałe miejsce w dodatku w języku potocznym. Na terenie niezwykle cywilizacyjnie rozwiniętej południowej Francji powstały także inne, dotychczas nierozpoznane, modele przestrzenne.

Trójkąt, obok okręgu, stał się najszczególniej oryginalną cechą organizacji przestrzeni na badanym terenie. Te formy trzeba jednak uzupełnić figurami trapezoidalnymi, a ponadto zbudowanymi na obrysie kwadratu, prostokąta i kwadratu.

Analizy typologiczne oparte na przykładach planowo założonych układów przestrzennych w większości nieistniejących w dotychczasowym obiegu naukowym począwszy od cyrkulad, pozwoliły na korektę powszechnie przyjętej opinii mówiącej, że kształtowanie się organizmów miejskich i wiejskich we Francji miało wyłącznie spontaniczny charakter aż do pojawienia się założeń rodzaju bastides.

Krzysztof Kazimierz Pawłowski – architekt, urbanista, konserwator zabytków. W latach 2000–2014 profesor Politechniki Łódzkiej, dyrektor Instytutu Architektury i Urbanistyki; od 2014 roku profesor na Wydziale Budownictwa i Architektury Politechniki Lubelskiej. Członek Komitetu Architektury i Urbanistyki PAN; przewodniczący Sekcji Historii i Konserwacji. Doktor honoris causa Politechniki Lwowskiej, a także członek Francuskiej Akademii Architektury. W latach 1974–1981 zastępca Generalnego Konserwatora Zabytków; następnie w latach 1982–1989 profesor gościnny w École d’Architecture i na Uniwersytecie Paul Valéry w Montpellier, na Uniwersytecie Toulouse II-Le-Mirail i w Centre National de la Recherche Scientifique. W latach 1977–1978 wiceprzewodniczący Komitetu Dziedzictwa Światowego UNESCO. W okresie 1978–1981 wiceprezydent Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS. W latach 1981–1984, a następnie w latach 1993–2003 Prezes Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS. Autor wielu publikacji na temat ewolucji urbanistyki polskiej i europejskiej, w tym szeregu książek i artykułów dotyczących rozwoju urbanistyki francuskiej. Odznaczony kawalerskim i oficerskim l’Ordre des Arts et des Lettres. Laureat Nagrody Fundacji Kronenberga im. Profesora Aleksandra Gieysztora (2006) i Nagrody im. Profesora Jana Zachwatowicza (2012). Dodatkowo odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (2013) i Złotym Medalem Gloria Artis (2015).