Urbanistyka a la francaise tysiąc lat doświadczeń i europejskich innowacji dopełnienie obrazu tom 1 (Universitas)

Praca, skonstruowana jako publikacja trzytomowa, stanowi próbę uchwycenia najmocniej unikalnych i oryginalnych aspektów urbanistyki francuskiej, upoważniających do użycia określenia „à la française”, które przez swój postępowy charakter odegrały ważną rolę w wypracowaniu zasad kształtowania przestrzeni miejskiej w Europie.

Zasygnalizowany w tytule zakres chronologiczny – 1000 lat – zmienia, popularną w literaturze przedmiotu, opinię wiążącą francuską szkołę planowania miast przeważnie z okresem absolutyzmu i działaniami barona Haussmanna przy XIX-wiecznej przebudowie Paryża, a także doktryną paryskiej École des Beaux-Arts. Zawarte w podtytule określenie „dopełnienie obrazu” ma uwypuklić fakt, że praca nie prezentuje całokształtu ewolucji urbanistyki francuskiej, a jedynie uzupełnienia jej charakterystykę przez pewne nieznane albo niedocenione w dotychczasowej literaturze zjawiska, których identyfikacja stała się osiągalna dzięki badaniom własnym autorów.

Celem postawionej w pierwszym tomie tezy jest udowodnienie, iż organizacja przestrzeni miejskiej we Francji reprezentuje od wczesnego średniowiecza pewien zespół specyficznych cech, których tylko część była dotychczas rozpoznana. Autor wykazuje też, iż wbrew powszechnie utartym poglądom, planowe zagospodarowanie miast we Francji nie zaczyna się od XIII-wiecznych realizacji opartych o układ ortogonalny. Okazuje się bowiem, że były one poprzedzone, powstałymi w epoce roku tysiącznego, realizacjami zbudowanymi na rzucie koła, zidentyfikowanymi poprzez autora na terenie Langwedocji. To nieznane dotychczas zjawisko, które stanowiło, poprzez zastosowanie czytelnego modelu, pierwszą udaną próbę planowej organizacji przestrzeni o charakterze miejskim w przeciętniewiecznej Europie, autor określił mianem cyrkulad. Ich odkrycie i rolę w rozwoju urbanistyki europejskiej wysoko ocenił profesor Georges Duby, wybitny autorytet w dziedzinie badań nad historią kultury francuskiego średniowiecza, a nowy termin znalazł trwałe miejsce na dodatek w języku potocznym. Na terenie nad wyraz cywilizacyjnie rozwiniętej południowej Francji powstały też inne, dotychczas nierozpoznane, modele przestrzenne.

Trójkąt, obok okręgu, stał się najmocniej oryginalną cechą organizacji przestrzeni na badanym terenie. Te formy trzeba jednak uzupełnić figurami trapezoidalnymi, a jeszcze zbudowanymi na obrysie kwadratu, prostokąta i kwadratu.

Analizy typologiczne oparte na przykładach planowo założonych układów przestrzennych w większości nieistniejących w dotychczasowym obiegu naukowym począwszy od cyrkulad, pozwoliły na korektę powszechnie przyjętej opinii mówiącej, iż kształtowanie się organizmów miejskich i wiejskich we Francji miało wyłącznie spontaniczny charakter aż do pojawienia się założeń rodzaju bastides.

Krzysztof Kazimierz Pawłowski – architekt, urbanista, konserwator zabytków. W latach 2000–2014 profesor Politechniki Łódz...