Wizerunki człowieczeństwa, rytuały powszedniości (Universitas)

Leopold Gottlieb (1879-1934) należy do tych artystów, których losy i dzieło wymykają się przystępnym klasyfikacjom. Modernista, lecz nie radykalny, w Wiedniu, Krakowie i Paryżu trzymał rękę na pulsie rodzącej się na jego oczach progresywności, a równocześnie toczył twórcze dialogi z najróżniejszymi tradycjami malarstwa. Zanim stał się (na krótko) „ekspresjonistą polskim” (formistą), był w pierwszych latach XX wieku ekspresjonistą „młodopolskim”, czyli jednym z przedstawicieli wczesnego ekspresjonizmu w łagodniejszej niż austriacka czy niemiecka formule tego nurtu, sporo zawdzięczającej jeszcze naturalizmowi i symbolizmowi. Polski patriota, ochotnik -legionista, nigdy nie wyrzekł się swoich żydowskich korzeni. Z drugiej strony: nowoczesny Żyd–kosmopolita zaangażowany w polskie życie artystyczne, ale też znajdujący zwolenników swojej sztuki pod przeróżnymi szerokościami geograficznymi. Nie przeszkadzało mu to – przynajmniej momentami – sympatyzować z syjonizmem. Odkrywany za młodu w Kołomyi, doceniony w Barcelonie, kolekcjonowany z zapamiętaniem w Stanach Zjednoczonych. Przyjaciel Diego Rivery i Witolda Wojtkiewicza, portrecista Picassa i Żeromskiego, malarz Chrystusa jako żebraka i Modlących się Żydów. Przenicowanie przedstawionych wyżej w esencjonalnym zarysie zagadnień i pozornych paradoksów, które przyniosły ze sobą życie i twórczość najmłodszego z licznej rodziny Gottliebów, było poprzez dużo lat niemożliwe. Powody takiego stanu rzeczy były przeróżne: m.in. Rozproszenie prac malarza po wielu krajach i kontynentach przy stosunkowo nielicznej ich występowaniu w polskich muzeach, nieprzystępny dostęp do literatury przedmiotu.

Autor niniejszej książki pragnie zmienić ten stan rzeczy, wykazując przy okazji, iż „kłopot z Gottliebem” to głównie przysłowiowy kłopot bogactwa, wynikający z postawy samego artysty – z samoświadomego i konsekwentnego wyboru podwójnej tożsamości kulturowej i narodowej. Ten polski Żyd czy – jak kto woli – żydowski Polak postrzegał swą energiczność artystyczną i pozaartystyczną zawsze w ścisłym powiązaniu z wysokimi standardami etycznymi.