Białe futra i inne opowiadania

Pierwszy przekład zbioru opowiadań Fradl Sztok (Gezmlte ercejlungen, 1919) ujawnia zagadkowy, prawie zapomniany talent nie tylko w zakresie literatury żydowskiej, ale w całej historii literackiego modernizmu. Niepozbawione autobiograficznych odniesień historie osadzone są w dwóch zróżnicowanych światach. Większość z nich opisuje życie społeczności w galicyjskich miasteczkach, pozostała część dzieje się w Ameryce. To właśnie w Nowym Jorku Fradl Sztok, jako poetka, zyskała rozgłos w środowisku artystycznej bohemy. Pisarstwo Sztok łączy w sobie eksperymenty formalne rozbijające tradycyjne formy narracji w stylu Virginii Woolf, i zagadnienia tożsamości w klimacie prozy Sylvii Plath, a wspólnym ogniwem biograficznym trzech pisarek jest zmaganie się z chorobą psychiczną. Choć niewiele wiemy o jej życiu, a spuścizna literacka, którą pozostawiła jest niepokaźna – proza Fradl Sztok stanowi solidny głos w kobiecej literaturze jidysz. Opowiadania pulsują od gniewu, napięcia, frustracji, wydobywania dłoni po życie i oczekiwań, również tych erotycznych. Pomimo tego, pisarska gra z Czytelnikiem, którą uprawia Sztok, sprawia, iż opowiadania nie są mroczne, znamionuje je młodzieńcza ciekawość świata i lekkość.

Bohaterki Sztok uczą się dopiero o sobie mówić, nie zawsze posiadają do tego adekwatne narzędzia, co znajduje odzwierciedlenie w sposobie prowadzenia narracji – w zdaniach inicjujących się jakby od środka, w urwanych myślach, niejasnych stwierdzeniach. I ten efekt wyraźnie odczuwamy w lekturze. Sztok chce, byśmy i my się poczuli czasem zagubieni. Tego efektu jej prozy nie da się jednak sprowadzić tylko do poszukiwania nowego głosu młodych kobiet, bo bohaterami Sztok, niejednokrotnie pierwszoplanowymi, są też mężczyźni. Zagubieni, niespełnieni, nieporadni. Wyrzuceni ze swych klasycznych ról albo w tradycyjnych rolach nie umiejący się odnaleźć

Z przedmowy Karoliny Szymaniak

Przekład z języka jidysz.

Fradl Sztok (1888?-1952?) – urodzona w Galicji, emigrowała do Nowego Jorku jako młoda dziewczyna. Poetka, reformatorka sonetu w jidysz, należała do grupy literackiej Di Junge. Opublikowała mało tekstów prozą. Mało wiemy także o jej życiu, w latach 30. Wycofała się z życia publicznego, być może spędziła kilka lat w zakładzie psychiatrycznym, być może wyszła za mąż i zmieniła nazwisko. W twórczości często poruszała tematy emigracji oraz damskich oczekiwań, też tych erotycznych.