Nie wiem, jak ich mam cenić

Książka Justyny Kowalskiej-Leder jest książką ważną, odważną, a i pionierską. Widać to na tle wielu zasadniczych przecież publikacji dotyczących Zagłady wydanych w Polsce w ostatnich latach, a może właśnie dopiero na tle tychże prac.

Stanowi idealną i bardzo sumienną rekapitulację, lecz i rewizję ustaleń dotychczasowych. Autorka wskazując na złożoność relacji pomocowych proponuje perspektywę badań do tej pory na gruncie polskim nie podejmowaną.

Zwraca uwagę na nieoczywistość kategorii epistemologicznych i kwalifikacji etycznych zwykle stosowanych w opisie doświadczeń granicznych. Wydobywa ochoczo pomijaną moralną ambiwalencję widoczną w postawach i w relacjach ofiar, świadków i ratujących.

na dodatek konsekwencje pomijania splotu ambiwalencji czynnych w konstruowaniu krytycznego namysłu nad pamięcią jednostkową, namysłu nad uwikłaną w historyczne zaszłości pamięcią zbiorową, a wreszcie nad debatą publiczną na temat polskiego doświadczenia wojny i Zagłady.

Te zabiegi prowadzą do krytycznej refleksji nad pojęciami wykorzystywanymi do konceptualizacji stosunku Żydów i Polaków (i odwrotnie) i nad emocjonalną intensywnością debaty - jednocześnie tej publicystycznej, jak i naukowej.

Nie bez znaczenia jest również i to, że autorka unosi rolę zaniedbywanych do tej pory czynników różnicujących doświadczenia związane z Zagładą, takich jak płeć, wiek, stan cywilny, poziom edukacji, pochodzenie klasowe i czynniki osobowościowe i psychologiczne - słowem, wyróżnia wagę miejsca, z którego mówi i działa podmiot świadczący/świadkujący.

Z recenzji prof. Marka Zaleskiego Powyższy opis pochodzi od wydawcy.