Dzieje kultury europejskiej. renesans, AZ#16E7898CEB/DL-ebwm/epub (Wydawnictwo Naukowe PWN)

Tytuł Dzieje kultury europejskiej. Renesans Autor Wojciech Lipoński Język polski Wydawnictwo Wydawnictwo Naukowe PWN ISBN 978-83-01-22048-8 kolekcja Dzieje kultury europejskiej Rok wydania 2021 Warszawa Wydanie 1 liczba stron 780 Format mobi, epub Spis treści Od autora 15 Rozdział I RENESANS – NOWA EPOKA CZY KONTYNUACJA średnioWIECZA? 21 Etymologia pojęcia „renesans" – koncepcje Jules’a Micheleta i Jacoba Burckhardta 21 Chronologia epoki 23 Miejskie początki i charakter renesansu 25 Rola handlu z Dalekim Wschodem i jedwabnego szlaku 26 Nie tylko Florencja 27 Inter arma non silent musae 28 Renesans miast północnej Europy 30 Rozdział II ODKRYCIA GEOGRAFICZNE POSZERZAJĄ EUROPEJSKIE WYOBRAŻENIE ŚWIATA 31 Portugalczycy wyruszają na ocean 31 Kolumb w drodze do Indii odkrywa Amerykę 32 Rzeczywiści i domniemani odkrywcy Ameryki 33 Odkrycia geograficzne po Kolumbie 35 Lądowa ekspansja Księstwa Moskiewskiego 37 Statki epoki odkryć geograficznych 38 Literatura morskiej i kolonialnej ekspansji 40 Rozdział III REWOLUCJA KOPERNIKAŃSKA 43 Astronomia przed Kopernikiem 43 Życie i dzieło twórcy nowożytnej astronomii 44 Krytycy i zwolennicy heliocentryzmu 48 Rozdział IV LITERACKI PRZEDŚWIT RENESANSU 52 Preumanesimo Padovano 52 Hiszpańska poezja mester de clerecía 53 Dante – biografia pod znakiem Beatrycze i Boskiej komedii 54 Petrarka i petrarkizm 60 Nie tylko Laura i Beatrycze 64 Lubieżny Boccaccio 65 Geoffrey Chaucer i Opowieści kanterberyjskie 67 Rozdział V HUMANISTYCZNY PRZEŁOM 69 Odwrót od przeciętniewiecza 69 przeciętniewieczna łacina a jej humanistyczny odpowiednik 71 Miejsce języka greckiego i tradycji helleńskiej 72 Bractwo humanistów – fratellanza degli umanisti 75 Cudzoziemscy i rodzimi humaniści w Polsce 82 Rozdział VI ZAPOMNIANI HUMANIŚCI 89 Wczesny humanizm Hiszpanii 89 Emigranci z Bizancjum 96 Humanizm dalmatyński, czyli chorwacki przyczółek renesansu 105 Renesansowy dwór Macieja Korwina i okres późniejszy 108 Rozdział VII REWOLUCJA DRUKARSKA 112 Droga druku z Azji do Europy 112 Kopiści manuskryptów się nie poddają 114 Początki „Galaktyki Gutenberga" 115 Ekspansja drukarstwa 116 Drukarstwo Rzeczypospolitej Obojga Narodów 121 Drzeworyty, miedzioryty i księgi emblematów 127 Rozdział VIII UNIWERSYTETY, AKADEMIE I NIEZWYKŁE TEATRUM WIEDZY 132 Uniwersytety – pomiędzy zachowawczością a postępem 132 nowe typy szkolnictwa wyższego – uniwersytety protestanckie i jezuickie 134 Fundamenty humanizmu i nauki nowożytnej – włoskie akademie 137 Teatrum wiedzy i pamięci Camillo Delminio 143 Rozdział IX MYŚL EDUKACYJNA I SPOŁECZNA 147 Renesansowe idee wychowawcze we Włoszech 147 Juan Luis Vives – pionier pedagogiki i psychologii 149 Idee wychowawcze w Niderlandach – tradycje szkoły w Deventer i Erazma z Rotterdamu 151 Humanistyczne przemiany szkolnictwa w Niemczech 154 Rabelais, Montaigne i Petrus Ramus podważają przeciętniewieczną edukację we Francji 156 Początki pedagogiki polskiej 157 Myśl wychowawcza w Anglii 162 Rozdział X KONCEPCJE PAŃSTWA I WŁADZY 164 Echa przeciętniewiecza – wpływy Civitas Dei Świętego Augustyna i Doktora Anielskiego 164 Idea monarchii Dantego 165 Defensor Pacis Marsyliusza z Padwy 166 Renesansowe obszerny o istotę monarchii i republiki 167 Książę Machiavellego 169 De Republica emendanda Andrzeja Frycza Modrzewskiego 171 Quincunx, a także Policyja Stanisława Orzechowskiego 174 Francuscy teoretycy państwa i ich szkocki naśladowca 175 Utopijne idee państwa i miasta 176 Rozdział XI RENESANSOWE IDEE WOLNOŚCI I GODNOŚCI LUDZKIEJ 181 Bartolomeo Facio – pionier myśli o ludzkim indywidualizmie 181 Twórca koncepcji wolności człowieka – Marsilio Ficino 182 Wolnomyśliciel Pico della Mirandola 183 Bezbożnik Pomponazzi 186 Polska myśl renesansowa o wolności i godności ludzkiej 187 Rozdział XII ŻYDZI W EPOCE RENESANSU 191 Tereny „wolne od Żydów" i pierwsze getta 191 Studia hebraistyczne a rozwój europejskiej humanistyki 193 Chrześcijańskie konwersje i stereotyp Żyda w literaturze renesansu 195 Paradisus Iudaeorum – Żydzi w Królestwie Polskim i na Litwie 197 Rozdział XIII EMANCYPANTKI RENESANSU 200 Querelle de femmes – kobiety pisarki w walce o swoje prawa 200 „Gdzie tylko rękę położy niewiasta" – artystki renesansu 208 Mizogini i obrońcy pań 211 Rozdział XIV ROZWÓJ DYSCYPLIN NAUKOWYCH, MYŚLI technologicznEJ, EKONOMICZNEJ I ROLNICZEJ 215 Paranauka – astrologia 216 Alchyma – magiczne początki chemii 218 Paracelsus – między alchemią a medycyną 226 Pionierzy nowożytnej chirurgii 227 Krótka historia sekcji zwłok i teatrów anatomicznych 229 Batalia o postęp medycyny w Hiszpanii 230 Prekursor epidemiologii Girolamo Fracastoro 232 Narodziny nowożytnego ziołolecznictwa, botaniki i zoologii 232 Pionierzy medycyny, ziołolecznictwa i botaniki w Polsce 236 Inicjatorzy matematyki nowożytnej 240 Praktycy zastosowań wiedzy technicznej i gospodarczej 243 Rozdział XV ZMAGANIA JĘZYKÓW NARODOWYCH Z ŁACINĄ 249 Europejczycy nie gęsi – swe języki mają 249 Włochy przodują w rozwoju narodowego języka literackiego 252 Kastylijskie początki języka hiszpańskiego 256 História da língua portuguesa 257 Ewolucja języka francien 258 Our English tung is better 260 Języki „ucywilizowanych" i „dzikich" Szkotów 262 Die teütsch Spraach 263 Języki skandynawskie 265 Tradice českého jazyka 265 „Umiej obiecado moje" 267 Początki refl eksji językowej na Węgrzech 270 Gramatyki chorwackie i rosyjskie 271 Językowy i literacki zastój w krajach niewolonych 272 Rozdział XVI OD EPOSU DO EPIGRAMU – POEZJA ODRODZENIA W JĘZYKACH NARODOWYCH 275 Epos bohaterski – Boiardo, Ariosto i Tasso 275 Późny romans rycerski i liryka Hiszpanii 283 Poezja Portugalii 285 Od znacznych Retoryków do Plejady i Szkoły Lyońskiej 286 Jan Kochanowski i narodziny wysokoartystycznej poezji polskiej 291 Anglia – Edmund Spenser i Philip Sidney 293 Poezja krajów celtyckich 294 Poezja krajów skandynawskich 297 Niderlandy – pod znakiem Jana van der Noota i Pietera Corneliszoona Hoofta 298 Na kreteńskim uboczu 299 Epigramy i anakreontyki 299 Rozdział XVII GENEZA NOWOŻYTNEJ POWIEŚCI 301 Nowy rodzaj romansu a księgi rycerskie 301 Novelliere Bandello 303 Ewolucja opowieści i romansów dworskich 306 Powieść eufuistyczna a hiszpańskie estilo culto 310 Powieść łotrzykowska 312 Cervantes – el creador de una novela moderna 316 Rozdział XVIII HISTORIOGRAFIA I LITERATURA PAMIĘTNIKARSKA 324 Narodziny nowożytnej historiografii we Włoszech 324 Historiografi a Hiszpanii 330 Historiadores dos reis de Portugal 333 Dziejopisowie renesansowej Francji 333 Historiografi a na Wyspach Brytyjskich 335 Niderlandzki spór o Batawię 337 Spadkobiercy Jana Długosza 338 Pionierzy historiografii niemieckiej 339 Etnograficzne i teologiczne początki historiografii szwajcarskiej 339 Historycy Skandynawii 340 Magyar történészek – dziejopisowie węgierscy 341 Autobiografie i pamiętniki jako osobiste zapisy dziejów 342 Rozdział XIX pomiędzy SATYRĄ A REFLEKSJĄ MORALNĄ 347 Humaniści a starożytne tradycje satyry 347 Spór o genezę satyry 348 Tradycje satyry francuskiej 350 Zapomniany satyryk szkocki 351 Korona renesansowej satyry – Pochwała głupoty 352 Satyra w Polsce 354 Satyra w Niemczech 355 Spadek po średniowieczu – moralizatorska i satyryczna literatura plebejska 356 Rabelais – geniusz komizmu i pionier powieści satyrycznej 358 Nowy gatunek literacki – esej Montaigne’a i jego kontynuatorzy 360 Rozdział XX DRAMAT – NAŚLADOWCY POETYKI ANTYCZNEJ, a także PRÓBY JEJ SKOJARZENIA Z tematyką BIBLIJNĄ 364 Naśladownictwo i „chrystianizacja" poetyki tradycyjnej 364 Dramat klasyczny w Italii 368 De l’art de la tragedie Jeana de la Taille – a geneza francuskiego dramatu klasycznego 372 Hiszpania – świeckie pasos i jezuickie fabulae eruditiae 373 Seneka i Terencjusz jako wzorce dramatu niemieckiego 374 Tematyka biblijna w konwencjonalnych dramatach niderlandzkich 376 Słabości dramatu konwencjonalnego w Anglii 378 tradycyjny protestancki dramat skandynawski 378 Rozdział XXI TRADYCJA LUDOWO-RELIGIJNA I NOWY wariant DRAMATU SYNKRETYCZNEGO 381 nieszablonowy kontekst historyczno-kulturowy genezy dramatu w Hiszpanii i Anglii 381 Powstanie i rozwój auto sacramentales 382 Narodziny nowożytnej dramaturgii hiszpańskiej 388 Nuevo comedia i Lope de Vega 389 Pod znakiem Gila Vicenta – „portugalskiego Plauta" 392 Dramat angielski epoki Tudorów i Jakuba I 394 Geniusz Szekspira 395 Dramat elżbietański poza Szekspirem 397 Początki dramatu w krajach celtyckich 401 Dramat nieklasyczny we Francji 403 Ludowe tradycje dramatu niemieckiego 403 tradycyjne pęta nieklasycznego dramatu włoskiego 404 Początki dramatu skandynawskiego 405 Niedoceniany dramat dalmatyński 406 Zapomniany dramat kreteński 407 Erudycyjne i protestanckie akcenty dramatu węgierskiego 407 Rozdział XXII TEATR – ARCHITEKTURA, URZĄDZENIA I ORGANIZACJA SPEKTAKLU, AKTORZY I WIDOWNIA 408 Ewolucja budynku teatralnego we Włoszech 408 Hiszpańskie corrales 412 Teatry elżbietańskiej Anglii 413 Francja – korty jeu de paume i Hôtel de Bourgogne 415 Ewolucja scenografi i i urządzeń technologicznych 416 Kompanie teatralne 418 Menedżerowie, dramatopisarze i technologia gry aktorskiej 422 Kobiety w teatrze renesansowym 423 Stroje aktorów 424 Charakter i organizacja przedstawień 425 Krytyka i zakazy przedstawień teatralnych 426 Teatr w teatrze 427 Początki teatru i dramatu w Polsce 428 Rozdział XXIII ARCHITEKTURA I URBANISTYKA RENESANSU 431 Charakter nowego stylu 431 Wiodąca rola Rzymu i Florencji 435 Wielcy architekci, ich traktaty i realizacje 437 Architektura renesansowa poza Włochami 440 W kręgu dynastii Jagiellonów 449 Rozdział XXIV DOPEŁNIENIA ARCHITEKTURY – OGRODY I ARRASY 455 Giardino rinascimentale 455 Ogrody renesansowe w Polsce 458 Tapiserie – „piktorialne medium swojego czasu" 459 Rozdział XXV MALARSTWO I RZEŹBA WŁOSKIEGO RENESANSU 466 Niezwykłe dzieło Vasariego 466 Sztuka przezwycięża średniowieczne tradycje 466 Odkrywcy starożytności w rzeźbie i malarstwie 469 Ghiberti i Donatello – pełnia odrodzeniowej rzeźby 472 Pionierzy perspektywy i postęp techniki malarskiej 473 Badacze anatomii i erotyka w sztuce 475 Poprzednicy i rówieśnicy gigantów sztuki 478 Giganci malarstwa i rzeźby renesansu 480 Rozdział XXVI SZTUKA RENESANSOWA POZA ITALIĄ 491 Malarstwo i rzeźba francuskiego renesansu 491 Pionierzy złotej epoki malarstwa niderlandzkiego 494 Odrodzenie w sztuce niemieckiej 499 Hiszpańskie szkoły artystyczne 502 Wyłączność tematyki religijnej w malarstwie portugalskim 505 Anglia – tylko malarstwo miniaturowe 508 Renesans w sztuce szkockiej 509 Sztuka odrodzenia w Polsce 510 Sztuka Dalmacji 511 Skandynawski obraz kojarzony z… UFO 512 Rozdział XXVII MUZYKA RENESANSU 513 Periodyzacja rozwoju muzyki renesansowej 513 Antyczne inspiracje 514 Polifonia wyzwala świecki charakter muzyki 516 Ewolucja instrumentów muzycznych 518 Drukarstwo nutowe – przełom w popularyzacji muzyki 521 Rozwój dworskich zespołów muzycznych 522 obfite szkoły i kompozytorzy muzyki tradycji zachodniej 525 Rozdział XXVIII KULTURA LUDYCZNA EPOKI 538 Taniec renesansowy 538 Podręczniki i traktaty choreografi czne 542 Renesansowe początki tańców polskich 543 Widowiska plenerowe i początki baletu 545 Spektakl monarszej pychy – festyn na Polach Złotogłowia 547 Gry stołowe – szachy, karty, kości 549 Carnemlevare, czyli karnawał 551 Rozdział XXIX MECENASI, DWORZANIE I BŁAZNY 559 Dwory jako ośrodki mecenatu artystycznego 559 Zanikanie rycerskich ideałów 566 Geneza pojęcia fair play 569 Manuały dworskiej etykiety 571 Błazny i karły 575 Rozdział XXX RENESANSOWE SZATNIE I SYPIALNIE 581 wysmakowaność i różnorodność ubiorów epoki 581 Moda damska pierwszej fazy renesansu 582 Moda męska do połowy XVI stulecia 583 Prawa i regulacje noszenia odzieży 584 Czarna moda z Hiszpanii 586 Zderzenie mody zachodniej z tradycją wschodnioeuropejską 587 Ubiory plebejuszy 590 Renesansowa sypialnia 591 Rozdział XXXI LADACZNICE, KURTYZANY I SODOMICI 593 „Wesołe panie", czyli charakter prostytucji w okresie renesansu 593 Polityka miast wobec prostytucji 596 Dzielnice i domy uciech 596 Penalizacja i stygmatyzacja prostytucji 600 Kurtyzany, czyli odrodzenie tradycji antycznych heter 603 Amor socraticus 609 Sodomia 611 Rozdział XXXII W DWORSKIEJ I PLEBEJSKIEJ KUCHNI 613 Marzenia o sytości 613 Wystawne uczty 614 Stół plebejuszy i biedaków – klęski głodu 615 Cocina renacentista espańola 616 Cucina e tavola italiane 618 Cuisine française 622 Deutsche Kuche 622 English Cookery 623 Kuchnia staropolska 624 Koszerna kuchnia żydowska 625 Skandinaviskt bord 627 Potrawy o znaczeniu ponadregionalnym 628 Trunki i napoje 632 Kuchnia i kulinaria w sztuce 635 Piece, sprzęty i naczynia kuchenne 636 Kultura posiłków, wyposażenie jadalni i stołu 637 Rozdział XXXIII POPRZEDNICY PROTESTANTYZMU 639 Wiklef i lollardowie 639 Czeski przedświt reformacji – Jan Hus, jego poprzednicy i następcy 640 Jędrzej Gałka z Dobczyna i Pieśń o Wiklefie 642 Demoralizacja duchowieństwa – wzrost nastrojów prereformacyjnych 642 Prorok reformacji – Savonarola 643 Mantuanus – zapomniany prekursor reformacji 646 Rozdział XXXIV REFORMACJA – RADYKALNE PRZYPOMNIENIE EWANGELII 648 Marcin Luter i jego tezy 648 Płomień reformacji ogarnia Niemcy 650 Erazm z Rotterdamu a reformacja 654 Ekspansja luteranizmu w Skandynawii 656 Szwajcaria i Huldrych Zwingli 657 Jan Kalwin i kalwinizm 657 Henryk VIII i Kościół Anglii 660 Początki angielskiego purytanizmu 664 Szkocja i prezbiterianizm Johna Knoxa 665 Hugenoci 666 Reformacja w Polsce 671 Rozdział XXXV SPOŁECZNE I RELIGIJNE BUNTY STULECI XV I XVI 677 Dithmarschen – republika chłopska 677 Anabaptyści, Tomasz Müntzer, wojna chłopska i… polscy Olędrzy 678 Rebelia niemieckich rycerzy – Ritteraufstan 680 Dackefejden – rewolta Nilsa Dacke 680 Powstanie Grutte Piera – ostatni akt niepodległości Fryzji 681 Antymonarchiczne powstania w Hiszpanii 682 Pielgrzymka Łaski a szubienica w Tyburn 686 Rozdział XXXVI KONTRREFORMACJA CZY KATOLICKA REFORMACJA? 687 Etymologia i zakres terminu 687 Usiłowania naprawy Kościoła w Hiszpanii 687 Postanowienia soboru trydenckiego 688 Societas Iesu i literatura mistyczna 689 Nieposłuszny teolog i teoretyk ekonomii 693 Wzajemne okrucieństwa katolików i protestantów 694 Szataństwa inkwizycji 695 Pojedynek protestanckich Centuriów i katolickich Annales 700 Rozdział XXXVII BIBLIE RENESANSU I REFORMACJI 702 Najstarsze wersje Biblii 702 Biblie chrześcijaństwa wschodniego 703 „Niebezpieczne" przekłady w krajach chrześcijaństwa zachodniego 704 nowatorskie przekłady Biblii w języku hiszpańskim 707 Katolickie próby nowelizacji przekładów Biblii we Włoszech 708 Włoskie Biblie protestanckie 710 Reuchlina krytyka Wulgaty i tekstów patrystycznych 711 Die Bibel Marcina Lutra 713 Biblie w Niderlandach 714 Biblie „Pierwszej Córy Kościoła" 716 Zmienne losy przekładów Biblii w Anglii 717 Biblie narodów celtyckich 719 Biblie słowiańskie i litewskie 720 Niesłowiańskie Biblie środkowej i wschodniej Europy 726 Rozdział XXXVIII UBOCZA RENESANSU – POZA OBSZAREM KULTURY ŁACIŃSKIEJ 729 Inwazja islamu na Bałkanach 729 Kultura grecka pod panowaniem tureckim 732 Literatura i sztuka szkoły kreteńskiej 734 Kultura krajów słowiańskich pod okupacją osmańską 736 Kraje niesłowiańskie – pomiędzy Turcją, Rosją a Imperium Habsburskim 749 Zakończenie RENESANS – ZEPSUTE przeciętnieWIECZE, NIESPEŁNIONY SEN CZY NOWOŻYTNY PRZEŁOM? 756 Skróty wykorzystywane w przypisach 760 Bibliografia 763 Indeks nazwisk 772 Źródła ilustracji 802