Język w służbie myśli (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego)

Tytuł Język w służbie myśli Podtytuł Szkice z dziejów polskiego słownictwa Autor Renata Grzegorczykowa Język polski Wydawnictwo Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego ISBN 978-83-235-4759-4 Rok wydania 2021 Warszawa Wydanie 1 liczba stron 290 Format pdf, epub, mobi Spis treści Słowo wstępne 9 Część pierwsza JĘZYK JAKO FENOMEN oryginalnIE LUDZKI Rozdział 1. Homo sapiens a homo loquens: rola języka w tworzeniu psychicznej struktury człowieka i myślowym opanowywaniu świata 13 1.1. Wprowadzenie 13 1.2. Hipotezy filogenetyczne: problem monogenezy 14 1.3. Drogi rozwoju zdolności mownych człowieka 16 1.4. Pokaźne elementy struktury ludzkiego języka 17 1.5. Najważniejsze właściwości języka w opozycji do komunikacji zwierząt 18 1.6. Problem uniwersaliów językowych 23 1.7. Rola języka w działaniach umysłu 25 Rozdział 2. Mechanizmy tworzenia wypowiedzi 33 2.1. Odtwarzalność a twórczość językowa 33 2.2. Reguły tworzenia wypowiedzi 35 2.3. Informowanie o postawie nadawcy: modalność 36 2.4. Typy modalności intencjonalnej 37 2.5. Typy powiadomień 39 2.6. Informacja o odniesieniu grup nominalnych do obiektów świata 41 2.7. Słownictwo służące komentowaniu treści i konstruowaniu wypowiedzi 47 Rozdział 3. Wyrażenia metatekstowe a tzw. Słownictwo przedmiotowe 48 3.1. Przypomnienie problemu 48 3.2. Rozwarstwienie słownictwa z poziomu meta 50 3.3. Metatekstowość spójników 51 3.4. Problem tzw. Wyrażeń metapredykatywnych 52 3.5. Słownictwo nacechowane subiektywnością 55 3.6. Rola partykuł 55 Rozdział 4. Działanie słowem, czyli o podstawowych funkcjach wypowiedzi i różnorodności aktów mowy 58 4.1. Rzut oka na historię problemu funkcji języka 58 4.2. Odróżnienie systemu, wypowiedzi i języka jako zjawiska społecznego 63 4.3. Funkcje systemu językowego 63 4.4. Funkcje języka jako zjawiska społecznego 65 4.5. Typy funkcji wypowiedzi 66 4.6. Pragmatyczny opis aktów mowy 70 4.7. Zarys typologii działań językowych 77 Rozdział 5. Najważniejsze operacje myślowe dokonywane w języku 82 5.1. Tworzenie nowych pojęć i nowych nazw 82 5.2. Stopnie uogólniania 83 5.3. Ustalanie związków między zjawiskami 86 5.4. Przeprowadzanie rozumowań 90 5.5. Operacja negowania 93 5.6. Podsumowanie 95 Część druga POLSKIE SŁOWA – ŚWIADECTWA MYŚLI Wstęp 99 Rozdział 6. Wyrażanie relacji przyczynowo-skutkowej 101 6.1. Kształtowanie się czasownikowych wykładników przyczynowości w dziejach polszczyzny 101 6.2. Znaczenia współczesne i rozwój semantyczny czasownika zależeć 109 6.3. Od przysłówka do spójnika. Dzieje polskiego słowa skoro 116 6.4. Geneza i funkcje współczesne przyimka wbrew 123 Rozdział 7. Poszukiwanie istoty rzeczy i ujawnianie prawdy 132 7.1. Znaczenia współczesne i rozwój semantyczny czasownika polegać 132 7.2. Własności składniowe i semantyczne czasowników okazać i okazać się 137 Rozdział 8. Wyrażanie modalności 143 8.1. O funkcjach współczesnych i genezie polskiej partykuły może 143 8.2. Rozwój semantyczny przymiotników predykatywnych winien i powinien 149 8.3. Znaczenia współczesne i geneza wyrażeń deontycznych należy coś (z)robić, wypada coś (z)robić 157 Rozdział 9. Opozycja deiktyczności i anaforyczności w polskich wyrażeniach temporalnych 167 Rozdział 10. Geneza łącznikowego znaczenia czasowników zostać i stać się 181 Rozdział 11.. Geneza znaczenia nieokreśloności w polskim słowie pewien 185 Rozdział 12. Wyrażanie stopnia intensywności właściwości 192 12.1. Coraz jako wykładnik intensyfikacji cechy we współczesnej polszczyźnie 192 12.2. Jeszcze o intrygującej genezie współczesnego znaczenia słowa prawie 196 Rozdział 13. Pojęcie tożsamości i jego wykładniki w polszczyźnie 204 Rozdział 14. Od wspólnoty do obcości. Rozwój znaczeniowy polskiego przymiotnika obcy na tle słowiańskim 216 Rozdział 15. Czy wyrażenie dać radę ma związek z udzielaniem porad? 226 Rozdział 16. Złożone pojęcia ujęte w słowach 234 16.1. Rozumienie pojęcia sprawiedliwości we współczesnej polszczyźnie i dzieje jego kształtowania 234 16.2. Kształtowanie się pojęcia osoby w świetle faktów językowych i kulturowych 246 16.3. Pojęcie czułości w rozumieniu papieża Franciszka na tle informacji językowych 261 16.4. Pojęcie łaski w świetle informacji filologicznych 268 Bibliografia 280