Dziewczęce lata. młodość w poleskim sztetlu (Wydawnictwo Naukowe PWN)

Dziewczęce lata. Młodość w poleskim sztetlu to debiut literacki Racheli Fajgenberg (Feigenberg, 1885-1972), pisarki wytwarzającej w językach jidysz i hebrajskim, jednej z najpopularniejszych żydowskich autorek i publicystek okresu międzywojennego, dziś zwykle zapomnianej.

To jedna z pierwszych żydowskich damskich autobiografii, opisująca dzieciństwo i młodość żydowskiej dziewczynki spędzone w Lubaniu w guberni mińskiej (dzisiaj Białoruś) na przełomie XIX i XX wieku, opublikowana w odcinkach na łamach petersburskiego miesięcznika „Dos Lebn" w 1905 roku.

Autorka pokazuje w tekście swoją rodzinę z obu stron, życie codzienne sztetla upływające w rytmie pór roku i świąt religijnych i własny cykl dorastania. Dążenie do otrzymania edukacji większej na ogół dostępna dla żydowskich dziewcząt, obserwacja różnic społecznych pomiędzy sobą a bratem, fascynacja literaturą piękną, zezwalającą na ucieczkę od rzeczywistości składają się na starannie skomponowaną opowieść o poszukiwaniu własnej tożsamości u młodej dziewczyny, funkcjonującej w świecie ściśle dostosowywanym poprzez normy religijne.

Autobiografia kończy się śmiercią matki i opuszczeniem sztetla przez nastoletnią narratorkę oddaną pod opiekę babki. Jakkolwiek Fajgenberg zmieniła w autobiografii niektóre szczegóły umożliwiające identyfikację (jak nazwy miejscowości czy imiona opisywanych osób), nie ulega wątpliwości, że tekst ten oddaje jej osobiste doświadczenia.

Stanowi on dziś cenne źródło do poznania damskiego aspektu tradycyjnego życia żydowskiego i damskiego spojrzenia na różnice pomiędzy położeniem pań i mężczyzn w ramach tej samej społeczności. Z założenia asygnowany dla żydowskiego odbiorcy i nietłumaczony dotąd na inne języki, tekst przedstawia także wewnętrzne żydowskie spojrzenie na stosunki chrześcijańsko-żydowskie widziane z perspektywy sztetla.

Autobiografia uderza ponadto niezwykłym bogactwem szczegółów etnograficznych, pokazując czytelnikowi konwencjonalne żydowskie miasteczko widziane od innej przeważnie strony. W linii ukazały się: Ludwig Kalisch, Obrazki z moich lat chłopięcych Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM I Najstarsze pamiętniki Żydów krakowskich: Meir ben Jechiel Kadosz z Brodu, Zwój pana Meira, Jom Tow Lipmann Heller, Zwój nienawiści Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM II Estera Rachela Kamińska, Boso poprzez ciernie i kwiaty.

Memuary „matki teatru żydowskiego" Mordechaj Aron Gincburg, Awiezer. Wyznania maskila Beniamin R., „Płonęli gniewem". Autobiografia młodego Żyda