Ewolucja (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego)

Tytuł Ewolucja Podtytuł Twórcza moc selekcji Autor Jerzy Dzik Język polski Wydawnictwo Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego ISBN 978-83-235-4113-4 Rok wydania 2021 Warszawa Wydanie 1 liczba stron 258 Format pdf Spis treści Wprowadzenie 9

Rozdział 1 11
Rozpoznanie zjawiska wiedza przednaukowa • założenia metody naukowej • życie to fizyka i chemia • miejsce człowieka w przyrodzie • plenitudo & łączy naturae uzasadnieniem niezmienności • problem z wymarłymi gatunkami • metoda biostratygrafii • nieciągłość zapisu geologicznego • dowody ewolucji: populacje kopalne
• technologia gęstego opróbkowania • ewolucja dziennych zmian ontogenezy • nieprzewidywalność procesów historycznych • biologia historyczna a iluzja redukcjonizmu

Rozdział 2 23
Natura transmutacji niedoskonałość zapisu geologicznego • nieciągłości ekologiczne • pozaziemskie interwencje w bieg ewolucji • pokusa katastrofizmu • Mother of All Extinctions niepodatna na fakty • bazalty syberyjskie • marksizm a nieciągłość ewolucji • interpretacja zapisu kopalnego • dowody ciągłości ewolucji • niekalibrowane
i kalibrowane drzewo rodowe • kalibracja ewolucji ontogenezy • poszukiwanie mechanizmu ewolucji • dobór najlepszych spośród najróżniejszych • „nędza historycyzmu"

Rozdział 3 41
Naukowy status ewolucji właściwości warunkujące cykl ewolucji • zmienność populacyjna • dowody na ziarnistą naturę nośników dziedziczności • gen jednostką rekombinacji • dwuznaczność terminu „teoria ewolucji"
• proces ewolucji a termodynamika • specjacja przejawem wzrostu entropii? • miary uporządkowania systemu
• przewidywalność ewolucji • fitness a testowalność
• redukcjonizm złudzeniem a biologia nauką historyczną
• falsyfikowalność hipotez przodek–potomek • granica biologii predyktywnej z historyczną

Rozdział 4 55
Uniwersalność koncepcji ewolucji uniwersalność atrybutem teorii fizykochemicznej • wnioskowanie indukcyjne w biologii • tradycyjna kladystyka • czas ewolucji a uniformitarianizm • zasięg czasowy stosowalności praw biologii: biologia rozwoju, teoria komórkowa, teoria płci, genetyka, enzymologia, teoria Darwina
• pozaewolucyjne zastosowania teorii Darwina • darwinowska ewolucja technik architektonicznych a pozory czystej estetyki, „specjacja allopatryczna" na gruncie kultury • kulturowa selekcja idei (zamiast osobników)
• warunki postępu, jego nieuchronność i bezwładność

Rozdział 5 71
Przepływ informacji genetycznej centralny dogmat biologii molekularnej a odwrotna transkryptaza
• pochodzenie wirusów • dziedziczenie pozajądrowe
• chloroplasty powstały tylko raz • tajemnica pochodzenia mitochondriów • dziedziczenie pozachromosomowe • konieczne powiększenia teorii ewolucji • krzak rodowy zamiast drzewa? • teoria płci
i gatunku • metody wnioskowania filogenetyki • analiza kladystyczna cech morfologicznych • testowalność
kladogramów • niebiologiczne koncepcje gatunku
• taksonomia linneuszowska a kladystyczna

Rozdział 6 87
Tempo ewolucji selekcja eksperymentalna • ewolucja biologiczna a molekularna • skutki zmian nacisku selekcyjnego i uwolnienia od selekcji • szybka specjacja roślin i ryb • miary tempa ewolucji • niespodzianie niskie tempo ewolucji w czasie geologicznym • metoda stratofenetyki • ewolucja nie potrzebuje płci • podobne tempo ewolucji zróżnicowanych organizmów • niekonieczna specjacja • arbitralność chronospecies • zasięgi gatunków opisują migracje – nie ewolucję • specjacja nie przyspiesza ewolucji • implikacje paradoksu Haldane’a

Rozdział 7 103
Filogenetyka amplifikacja i sekwencjonowanie DNA
• homologia sekwencji • fenetyczna analiza zgodności cech • analiza kladystyczna w poszukiwaniu prostoty
• ocena prawdopodobieństwa i wiarygodności drzewa
• podejście bayesowskie • zegar molekularny i jego kalibrowanie • organizmy bez mitochondriów • bakterie
skrajnych środowisk a long branch attraction
• ograniczenia w homologizacji cząsteczek • kluczowe
zdarzenia w filogenezie molekularnej zwierząt
• przejścia pomiędzy typami • kongruencja interpretacji
molekularnych i paleontologicznych

Rozdział 8 117
Biogeneza obfitość mikroorganizmów prekambru
• anatomia pierwotnej komórki • atmosfera tlenowa jako
uboczny artykuł fotolizy wody • sposób używania międzybłonowego rezerwuaru energii chemicznej
• parametry wspólnego przodka dzisiejszych organizmów (LUCA) • początki życia w zapisie kopalnym
• koacerwaty a błona komórkowa • geneza translacji i DNA • powstanie kodu genetycznego • koewolucja
kodu genetycznego i aminokwasów • „świat RNA"
• nietrwałość układów autokatalitycznych i zagrożenie
„katastrofą Eigena" • synteza RNA bez rybozy • życie na podłożu mineralnym • datowanie zdarzeń geologicznych • środowisko prapoczątków życia • granica zapisu kopalnego

Rozdział 9 131
Ewolucyjna biologia rozwoju homologia segmentalnych genów homeotycznych • modelowe ssaki laboratoryjne jako niedoskonałe analogie człowieka • muszka owocowa i Caenorhabditis jako organizmy modelowe • zwierzęta anatomicznie pierwotne • wyciszanie genów poprzez krótkołańcuchowe RNA i metylację DNA • regulacja poprzez białkowe homeodomeny • ewolucyjne uwarunkowania morfogenezy okwiatu • molekularne rozpoznawanie
homologii seryjnej • przyczyny rekapitulacji filogenezy w ontogenezie • niezależna ewolucja wczesnych
stadiów rozwoju • ewolucja pola morfogenetycznego
• przyczyny ewolucyjnych zmian rozmiarów ciała
i jego komórek

Rozdział 10 147
Immunologia ewolucyjna archaiczne mechanizmy obrony komórki • białka samoorganizujące się w pory
• pasożytnictwo zewnętrzne i wewnętrzne • ewolucyjny „wyścig zbrojeń" • pasożytnictwo gniazdowe na bazie feromonów i wpajania afiliacyjnego • pasożytnictwo w symbiozie • bakteryjny układ toksyna–antidotum
• ewolucja wirusów • rozpoznawanie swój–obcy dzięki receptorom błonowym • znakowanie tioestrem i ubikwityną • prezentowanie i rozpoznawanie antygenów
• postmejotyczna rekombinacja receptorów niepodatnościowych
leukocytów u minogów, a także limfocytów T i B • selekcja klonalna przeciwciał • mechanizm rekombinacji – białka RAG

Rozdział 11 161
Antropogeneza początki ssaków naczelnych • adaptacje do nadrzewnego trybu życia • ewolucja widzenia stereoskopowego • paznokcie • owłosiona górna warga • redukcja długości pyska i uzębienia policzkowego
• problem pochodzenia małp szerokonosych na tle historii Atlantyku • redukcja ogona • przemiany ewolucyjne małp
człekokształtnych • dowody dwunożności i jej przyczyny
• rozrost mózgu i jego związek z termoregulacją
• gatunki i ewolucja człowieka • ekspansja geograficzna pitekantropów • przemiany ontogenezy w ewolucji
człowieka i rekapitulacja jego filogenezy • ekspansja i migracje populacji ludzkich podczas ostatniej epoki
lodowej

Rozdział 12 175
Socjobiologia problem „natura czy wychowanie"
• odwieczność instynktów macierzyńskich i kopulacyjnych • rozbieżność interesów płci • zachowania rozrodcze hermafrodytów • agresja kopulacyjna owadów • źródła dymorfizmu płciowego • inwestycja w gniazdo • automatyzm wpajania afiliacyjnego • podłoże hormonalne więzów rodzinnych • swoistość i mechanizm zachowań wyuczonych
• problem obiektywności idei kulturowych • interpretacja altruizmu jako skutku doboru krewniaczego • koewolucja międzygatunkowej symbiozy i strategia ewolucyjnie jednostajna • neurobiologia atrakcyjna • biologiczna regulacja urody • sztuka prehistoryczna • konsekwencje biologicznych uwarunkowań ludzkich zachowań i ich stosunek do kultury

Rozdział 13 191
Ewolucja kulturowa pochód metody naukowej • jak zespoić science z humanities? • talent sprawą fizjologii
• problem z przedstawieniem trzeciego wymiaru w malarstwie • semantyka analogią „ewolucji" molekularnej • syntaktyka dziedzictwem biologicznym? • historycyzm w socjologii • społeczeństwo otwarte • zapis symboliczny
• kumulatywność ewolucji społecznej • równość obywatelska a efektywność instytucji • republika – zapoczątkowanie ewolucji reprezentacji • równowaga i samoregulacja władz • dywergencja w ewolucji ustrojów demokracji • skutki proporcjonalności w reprezentacji
• nowożytna ewolucja technice • syndrom volkswagena
• dlaczego nas przy tym nie było?

Rozdział 14 207
Obiekty ewolucji podmiot i przedmiot ewolucji
• neutralna teoria ewolucji molekularnej • koncepcja „samolubnego genu" a istota pojęcia genu • osobnik jako jedyny przedmiot doboru a autonomia organelli i plazmidów • rozbieżna ewolucja polimorfów i organizmy klonalne • ewolucja superorganizmu • ewolucja w obrębie
metapopulacji • koncepcja selekcji gatunków • ewolucja symbiozy • problem obiektywności biocenozy i ekosystemu • historia przekształcania środowiska poprzez organizmy i ich wpływ na bieg ewolucji • bioróżnorodność jako niepełna miara złożoności ekosystemów

Posłowie 223
Źródła ilustracji 225
Indeks nazwisk 233
Indeks rzeczowy 235