Na skalnym podhalu. tom 1 i 2 (Estymator)

Mistrzowski, pisany gwarą zbiór ponad dwudziestu opowiadań (gawęd, podań), których akcja rozgrywa się na Podhalu i w Tatrach pod koniec XIX wieku. Ich bohaterami są górale – mieszkańcy podhalańskich wsi. Jak w każdej prawidłowej literaturze mamy tu takie odwieczne tematy jak miłość i nienawiść, dobro i zło, przyjaźń i zdradę, roztropność i głupotę, biedę i , a także śmierć, boga i diabła. Nie zabrało w niej także elementów magicznych oraz zmysłowości i seksu. Teksty te są nie tylko pasjonującą, przykuwającą uwagę lekturą ale także dostarczają wiedzę o tym jak wyglądało codzienne życie w tamtych skomplikowanych i dość brutalnych czasach. Ważną rolę w tej prozie odgrywa też nieokiełznana, dzika przyroda, nieprzystępny górski teren i bezkompromisowy klimat.

„Na skalnym Podhalu” legło u podstaw mitu Podhala i podhalańskich górali jako ludzi niepokornych i odważnych. Mitu posiadającego niemało wspólnego z prawdą – także w odniesieniu do współczesnych mieszkańców tych terenów. Przykładem tego może być bezprecedensowa akcja Góralskie Weto i jej inicjator, Sebastian Pitoń z Kościeliska – być może potomek Hilarego Pitonia z Kościelisk, który jest jednym z bohaterów opowiadania „Zbójecka chałupa”.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer w młodości mieszkał w Ludźmierzu koło Nowego Targu. Odbył wtedy mnóstwo górskich wędrówek po Tatrach, niektóre szczyty zdobywając jako pierwszy. Jego imieniem nazwano (już w 1902 roku) jedną z tatrzańskich przełęczy. Był więc osobą dobrze znającą tatrzańskie i podhalańskie realia. Możemy więc ufać wizji jaką przedstawił, choć zapewne, co oczywiste, została ona literacko przetworzona.

Spis treści:

Tom 1

ZBÓJECKA CHAŁUPA

JAK JASIEK MOSIĘŻNY NIE MÓGŁ ZNALEŹĆ SZCZĘŚCIA

GAZDA HALNY

KRYSTKA

JAK WZIENI WOJTKA CHROŃCA

ŻELAZNE WROTA

JAK SIĘ MICHAŁ ŁOJAS POWIESIŁ

DZIKI JUHAS

JAK JASIEK Z USTUPU, HANUSIA OD KRÓLÓW I MARTA UHERCZYKÓWNA Z LIPTOWA ŚPIEWALI W JEDNO SŁONECZNE RANO KU SOBIE

FRANEK SELIGA I PAN BÓG

JAK SIĘ JÓZEK SMAŚ POJECHAŁ WYSŁUCHAĆ

OBJAŚNIENIA CZĘSTSZYCH WYRAZÓW

Tom 2

BARTKU GRONIKOWSKIM RAUBSZYCU

JAK UMARŁ JAKÓB ZYCH

ORLICE

SOBEK JAWORCARZ JAKI HONOR MIAŁ

WALKU SIETNIAKU

JAK DZIWNEGO JUHASA ZATAŃCOWAŁO

DOLINA PODHALA DAWNIEJ

JAK TAŃCZYŁY ŚMIERCI NA KULOWEJ DOLINIE

JAK ZROBIŁ SOBANEK Z PŁANIETNIKIEM