Wyzwania starzejącego się społeczeństwa (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego)

Tytuł Wyzwania starzejącego się społeczeństwa Podtytuł Polska dziś i jutro Język polski Wydawnictwo Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego ISBN 978-83-235-3392-4 Rok wydania 2018 Warszawa Wydanie 1 liczba stron 428 Format pdf Spis treści Marek Okólski 11 Słowo wstępne CZĘŚĆ I. RAMY KONCEPCYJNE TOMU Agnieszka Fihel, Marek Okólski 22 1. Przemiany cywilizacyjne, ludnościowe i starzenie się społeczeństwa 22 1.1. Długofalowe zmiany ludnościowe jako zjawisko historyczne i cywilizacyjne związane z modernizacją 26 1.2. Przejścia demograficzne 26 1.2.1. Sekularna równowaga demograficzna jako przesłanka ontologiczna 27 1.2.2. Przejście demograficzne jako zmiana porządku (wzorca) reprodukcji ludności 29 1.2.3. Zmiany w strukturze demograficznej 29 1.2.4. Zmienna rola rodziny 33 1.2.5. Transfery rodzinne (międzypokoleniowe) 35 1.2.6. Rodzina epoki późnej modernizacji 36 1.2.7. Drugie przejście demograficzne 38 1.3. Przejście migracyjne 38 1.3.1. Przejście demograficzne a presja migracyjna 39 1.3.2. Przejście migracyjne – centralna część procesu migracyjnego 41 1.3.3. Wzorce przejścia migracyjnego w społeczeństwie nowoczesnym i ponowoczesnym 45 1.4. Starzenie się społeczeństwa podczas modernizacji 45 1.4.1. Odmłodzenie struktury wieku na początku przejścia demograficznego 46 1.4.2. Czynniki starzenia się populacji podczas przejścia demograficznego 46 1.4.3. Przejście struktury wieku (age transition) 47 1.4.4. Starzenie się populacji – aspekt ilościowy i strukturalny 48 1.4.5. Starzenie się a transfery międzypokoleniowe w epoce późnej nowoczesności 51 1.5. Wyzwania dla starzejącego się społeczeństwa 51 1.5.1. Dywidenda demograficzna i jej następstwa 52 1.5.2. Wyzwania w podstawowych sferach życia społecznego CZĘŚĆ II. NależycieŚCI/ANOMALIE LUDNOŚCIOWE W POLSCE Z PERSPEKTYWY DŁUGIEGO TRWANIA Marta Kiełkowska 66 2. Przemiany rozrodczości w Polsce 66 2.1. Uwagi wstępne 68 2.2. Początek przemian demograficznych na ziemiach polskich 70 2.3. Bezpośrednie determinanty przemiany rozrodczości po II wojnie światowej 72 2.3.1. Liczby pań w wieku reprodukcyjnym 73 2.3.2. Tworzenie rodzin 76 2.3.3. Zmiany płodności 80 2.4. Wybrane pośrednie determinanty przemian rozrodczości w okresie transformacji ustrojowej 81 2.5. Podsumowanie Marta Anacka, Agnieszka Fihel, Marek Okólski 85 3. Niedokończone przejście migracyjne 85 3.1. Wstęp 86 3.2. Wzrost demograficzny i potencjał migracyjny (od końca XIX w. Do 1939 r.) 90 3.3. Zakłócenia procesów ludnościowych w wyniku II wojny światowej (1939–1948) 94 3.4. Migracje w „kraju bez wyjścia" (od 1948 r. Do lat 80. XX w.) 97 3.5. Emigracja pod przykrywką wyjazdów czasowych (lata 80. XX w.) 99 3.6. Stopniowe otwieranie granic (od 1989 r.) 102 3.7. Napływ do Polski (od 1989 r.) 104 3.8. Podsumowanie Agnieszka Fihel 109 4. Przejście struktury wieku 109 4.1. Wstęp 112 4.2. Dane i metoda analizy 115 4.3. Wyniki analizy 115 4.3.1. Proces depopulacji 117 4.3.2. Przebieg procesu starzenia 120 4.3.3. Czynniki procesu starzenia 127 4.4. Podsumowanie CZĘŚĆ III. STARZENIE SIĘ POPULACJI Z PERSPEKTYWY MAKROSPOŁECZNEJ Ewa Jaźwińska, Marta Kiełkowska 132 5. Konsekwencje społeczne starzenia 132 5.1. Starzenie się ludności a starzenie się społeczeństwa 134 5.2. Katalog konsekwencji społecznych starzenia się populacji 136 5.2.1. Zmiany w gospodarce i na rynku pracy 137 5.2.2. Zmiany w strukturze społecznej i relacjach międzypokoleniowych 143 5.2.3. Zmiany w zakresie opieki i relacji opiekuńczych 147 5.2.4. Zmiany w zakresie systemów norm i wartości 152 5.2.5. Zmiany w partycypacji społecznej seniorów 154 5.2.6. Zmiany w polityce państwa 156 5.3. Podsumowanie Marta Anacka, Anna Janicka, Paweł Kaczmarczyk, Małgorzata Wrotek 162 6. Rynek pracy, system emerytalny i opieka zdrowotna z perspektywy ekonomicznej 162 6.1. Wprowadzenie 164 6.2. Efekty związane z rynkiem pracy 165 6.2.1. Zmiany aktywności zawodowej 171 6.2.2. Zmiany w sprawności 174 6.2.3. Zmiany relacji pracy i kapitału 175 6.2.4. Niedopasowania popytu i podaży 176 6.3. Wpływ zmian struktury populacji na systemy zabezpieczenia społecznego 181 6.4. Starzenie się demograficzne a funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia 181 6.4.1. Starzenie się a opieka medyczna 185 6.4.2. Starzenie się a opieka długoterminowa 190 6.5. Starzenie się i inne efekty ekonomiczne – koncepcja dywidendy demograficznej 194 6.6. Podsumowanie Maciej Duszczyk, Magdalena Lesińska, Kamil Matuszczyk 201 7. Upolitycznienie starzenia się społeczeństwa – perspektywa polityki (policy) i polityków (politics) 201 7.1. Wstęp 203 7.2. Teoretyczne podstawy upolitycznienia starzenia się populacji 206 7.3. Upolitycznienie starzenia się społeczeństwa w Polsce 217 7.4. Podniesienie i zrównanie wieku emerytalnego dla kobiet i i prace nad tworzeniem systemu opieki długoterminowej jako przykłady procesu upolitycznienia (albo jego braku) 217 7.4.1. Wiek emerytalny 220 7.4.2. Opieka długoterminowa 223 7.5. Podsumowanie i wnioski CZĘŚĆ IV. STARZENIE SIĘ POPULACJI Z PERSPEKTYWY LOKALNEJ/REGIONALNEJ Magdalena Lesińska, Kamil Matuszczyk 228 8. Regionalna polityka demograficzna na przykładzie trzech wybranych województw 228 8.1. Wstęp 229 8.2. Regionalna polityka demograficzna – próba definicji 231 8.3. Przyszłość polskich regionów według badań i prognoz demograficznych 236 8.4. Reakcja władz regionalnych – osiągalne działania modelowe 239 8.5. Wyzwania demograficzne i propozycje odpowiedzi na nie w dokumentach strategicznych w województwach: łódzkim, opolskim i zachodniopomorskim 240 8.5.1. Województwo opolskie – program Specjalna Strefa Demograficzna 242 8.5.2. Województwo łódzkie – plan przeciwdziałania depopulacji 243 8.5.3. Województwo zachodniopomorskie – program wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej 245 8.6. Realizacja regionalnej polityki demograficznej w trzech województwach: łódzkim, opolskim i zachodniopomorskim 250 8.7. Podsumowanie Agnieszka Radziwinowiczówna, Anna Rosińska 255 9. Lokalna realizacja polityk senioralnych w obszarach partycypacji, integracji i opieki 255 9.1. Wprowadzenie 258 9.2. Polskie rozwiązania z zakresu polityki senioralnej i ich lokalna implementacja 259 9.2.1. Aktywność obywatelska 259 9.2.2. Integracja społeczno-kulturowa 260 9.2.3. Opieka 264 9.3. Metody zastosowane w badaniu terenowym 266 9.4. Wyzwania starzejącego się społeczeństwa z perspektywy lokalnej 267 9.4.1. Lokalna realizacja polityk w obszarze aktywności obywatelskiej osób starszych 269 9.4.2. Lokalna realizacja polityk w obszarze integracji społeczno-kulturowej osób starszych 271 9.4.3. Lokalna realizacja polityk w obszarze opieki nad osobami starszymi 279 9.5. Podsumowanie Anna Rosińska, Ewa Jaźwińska, Marta Kiełkowska, Weronika Kloc-Nowak, Agnieszka Radziwinowiczówna 287 10. Seniorzy i ich rodziny – migracje i rozwiązania opiekuńcze 287 10.1. Wprowadzenie 289 10.2. Metodologia badań 291 10.3. Sytuacja seniorów w społecznościach lokalnych 292 10.3.1. Gospodarstwa domowe 295 10.3.2. Zapotrzebowanie na opiekę 297 10.3.3. Opieka a migracje 300 10.4. Typy rozwiązań opiekuńczych w rodzinach seniorów 302 10.4.1. Rozwiązanie opiekuńcze: doraźna pomoc 303 10.4.2. Rozwiązanie opiekuńcze: główny opiekun – rodzina 304 10.4.3. Rozwiązanie opiekuńcze: główny opiekun – instytucja 305 10.4.4. Rozwiązanie opiekuńcze: swobodna sieć opieki 306 10.4.5. Rozwiązanie opiekuńcze: gęsta sieć opieki 307 10.5. Podsumowanie CZĘŚĆ V. STARZENIE SIĘ POPULACJI W PRZYSZŁOŚCI Marta Anacka 314 11. Przyszłość demograficzna Polski. Dlaczego konieczne są nam nowe prognozy 314 11.1. Wyniki dotychczasowych projekcji populacyjnych dla Polski 317 11.2. Ocena założeń i poprawności metod używanych w dotychczasowych projekcjach 317 11.2.1. Problem związany ze wykorzystywanymi definicjami ludności 318 11.2.2. Problem związany z pomiarem i przewidywaniem strumienia migracji zagranicznych 321 11.2.3. Problem niekwantyfikowalnej niepewności 322 11.3. Sugestia założeń metodologicznych do konstrukcji prognozy populacyjnej Mig/Ageing 324 11.3.1. Modyfikacja polegająca na zastąpieniu populacji faktycznej populacją rezydującą 324 11.3.2. Modyfikacja polegająca na zastąpieniu oficjalnych TFR wartościami skorygowanymi 328 11.3.3. Modyfikacja związana ze sposobem przewidywania przepływów migracyjnych z i do Polski 328 11.3.4. Modyfikacja polegająca na ustaleniu horyzontu czasowego prognozy do 2060 r. 329 11.4. Wyniki prognozy Mig/Ageing Anna Janicka, Marta Anacka 334 12. Starzenie się populacji w warunkach dopełniającego się przejścia migracyjnego 334 12.1. Prognoza migracji z i do Polski do roku 2060 334 12.1.1. Założenia prognozy migracyjnej 340 12.1.2. Wyniki prognozy migracyjnej 342 12.1.3. Uzupełnianie się przejścia migracyjnego w Polsce 343 12.2. Wpływ prognozowanego strumienia migracji na strukturę wieku populacji Polski 343 12.2.1. Cudzoziemcy w populacji 348 12.2.2. Dekompozycja czynników zmian wielkości i struktury populacji 351 12.3. Podsumowanie: zmiana roli migracji Anna Janicka, Paweł Kaczmarczyk 355 13. Wybrane problemy rynku pracy starego społeczeństwa w przyszłości 355 13.1. Prognozowane zmiany wielkości podaży siły roboczej 365 13.2. Równowaga podaży i popytu na pracę w starzejącym się społeczeństwie 366 13.3. Cudzoziemcy na rynku pracy 374 13.4. Podsumowanie Paweł Kaczmarczyk, Małgorzata Wrotek 377 14. Determinanty popytu i wydatków publicznych na opiekę długoterminową – doświadczenia Polski na tle Europy 377 14.1. Wprowadzenie 379 14.2. Determinanty popytu i wydatków na LTC – wnioski z analiz empirycznych 379 14.2.1. Czynniki fundamentalne: wzorce zachorowalności i niesamodzielności 380 14.2.2. Czynniki społeczno-demograficzne i parametry gospodarstw domowych 381 14.2.3. Czynniki strukturalne: poziom rozwoju gospodarczego i polityki publiczne 383 14.3. Informacje i metoda 384 14.4. Wyniki estymacji i dyskusja 391 14.5. Podsumowanie Marek Okólski 399 Konkluzje 405 Indeks rzeczowy 419 Noty o autorach 422 Abstracts