Esej o malarstwie (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego)

Esej o malarstwie Diderota jest jednym z najgłośniejszych tekstów o sztuce w pisarstwie francuskim. Był podsumowaniem kilkuletniego okresu życia Diderota, w sporej mierze poświęconego sztukom przepięknym, poprzedzonego z kolei latami rozważań nad fizjologicznymi uwarunkowaniami odbioru i studiami nad psychologią twórczości.

wyjątkowo błyskawicznie po ukazaniu się (1795) wszedł do międzynarodowego obiegu myśli o sztuce i już u progu romantyzmu należał do kanonu wypowiedzi o malarstwie. Esej… stanowi wyjątkowe zjawisko w XVIII-wiecznym pisarstwie o sztuce, wyprzedzając pokaźne realizacje eseistyki XIX wieku.

Esej o malarstwie pojawił się w przełomowym momencie dziejów sztuki francuskiej. Apogeum popularności osiągnęli właśnie ulubieni malarze Diderota: Chardin, Jean-Baptiste Greuze i Claude-Joseph Vernet i najistotniej przezeń zwalczany artysta francuski, François Boucher.

Sztuka rokokowa powoli dożywała swych dni, pojawiały się już pierwsze zapowiedzi przemian w kierunku klasycyzmu, skłonność do dzieł bardziej ascetycznych, antycznej „prostoty" i „spokojnej wielkości".

Coraz silniejszy dyktat rynku kolekcjonerskiego sprzyjał także przyspieszeniu rozkładu tradycyjnej hierarchii tematów i gatunków w sztukach demonstrujących, gorliwie zresztą podważanej przez Diderota, m.in.

właśnie w Eseju. Specyfika postawy Diderota wynikała z faktu, że rozważania natury estetycznej, koncepcje fizycznych uwarunkowań tworzenia i odbioru sztuki pisarz łączył z osobistym doświadczeniem zdobywanym w pracowniach i na wystawach.

Sprawy techniki malarskiej czy np. Specyfiki percepcji rzeźb nie dawały się oddzielić od spekulacji teoretycznych. Oczytany w starożytnej literaturze odnoszącej się do sztuk i dziełach brytyjskich i francuskich estetyków i artystów, Diderot nie przestawał patrzeć.

znajdziemy więc w jego Eseju o malarstwie niemało passusów dowodzących uznanieu nad dziełem niejednokrotnie nieznanym albo zniechęcenia wytworem pędzla cenionej sławy. W wielu wypowiedziach zawartych w Eseju o malarstwie Diderot jawi się jako znawca przeróżnych tradycji pisarstwa o sztuce oraz tradycyjnych poglądów, ale także jako ich wyznawca.

Niekiedy zajmuje stanowisko zdeklarowanego klasycysty, w sumie jednak można czytać Esej… jako tekst pisany z pozycji juste milieu, w kilku tylko miejscach iskrzący na styku z konwencjami teorii sztuki.

One of the most well-known texts written about art and also an exceptional phenomenon in 18th-century writing on art. Very soon after publication (1795) it was circulated internationally and by the beginning of Romanticism it had already become a classic of art commentary.

It sums up a period of several years of Diderot’s life, in a large part devoted to the arts, preceded aby years of deliberations on the physiological determinants of the reception of art and by studies on the psychology of creativity.