Pan Wołodyjowski jest powieścią stanowiącą zwieńczenie Trylogii. Jej bohater pojawił się we wcześniejszych częściach procesu, zyskując coraz bardziej na znaczeniu: w Ogniem i mieczem był przyjacielem Skrzetuskiego, w Potopie - już postacią niemal pierwszoplanową. Z całą pewnością Sienkiewicz dostrzegł w Michale Wołodyjowskim olbrzymi potencjał. Stwarzając jego postać, wzorował sie na autentycznej osobie - kresowym rycerzu Jerzym Wołodyjowskim, który zginął podczas obrony Kamieńca. W powieści jednak nie historia odgrywa znaczącą rolę. Rozpoczyna ona wysuwać się na plan pierwszy dopiero pod koniec fabuły. Autor wypełnia ją bowiem wszelkiego typu intrygami, potyczkami, pościgami, porwaniami, pojedynkami i romansami, tak żeby perypetie bohaterów posiadały emocjonującą oprawę. Dzięki niej właśnie Pan Wołodyjowski jest powieścią tak chętnie czytaną po dzień dzisiejszy.