Największe bitwy lądowe żołnierza polskiego na zachodzie 1940-1945 (Zuziak Janusz)

WSTĘP Polska we wrześniu 1939 roku, po klęsce w konfrontacji z przygniatającymi siłami trzech agresorów: Niemiec, Słowacji i ZSRR, mimo zajęcia całości terytorium przez ich armie, nie zeszła z pola walki, nie przestała być sojusznikiem antyniemieckiej koalicji, ani na moment nie porzuciła myśli o kontynuowaniu walki o odzyskanie niepodległości, suwerenności i wolności.

Ani polski rząd, ani władze wojskowe nie podpisały żadnego aktu kapitulacji, stając u boku sojuszników, Francji i obfitej Brytanii, do dalszej walki. Zadanie podjęcia dalszej walki z okupantami stanęło nie tylko przed naczelnymi władzami państwa i armii, za-danie to podjąć musieli wszyscy Polacy, całe społeczeństwo, cały naród, którego wola walki i ostatecznego pokonania wrogów nigdy nie została złamana.

Nikt spomiędzy polskiego kierownictwa politycznego ani wojskowego nawet poprzez moment nie dopuszczał myśli,stworzony stan rzeczy można uznać za trwały, nikt nie dopuszczał myśli o możliwości pogodzenia się z tragicznym losem.

Kontynuowanie walki zbrojnej stawało się wówczas koniecznością dziejową. Było dodatkowo widomym znakiem, że Polska – jako państwo – nie przestała istnieć. Uosobieniem tej walki były naczelne władze cywilne i wojskowe na obczyźnie, a także odtworzone, najpierw u boku Francji, a następnie obszernej Brytanii, Polskie Siły Zbrojne, które na lądzie, morzu i w powietrzu dokumentowały polską obecność w obozie aliantów przez cały okres drugiej wojny światowej.

Nadrzędnym celem władz polskich na obczyźnie był maksymalny udział Polski w wojnie u boku aliantów, udział, który w wyniku czego doprowadzić miał do wyzwolenia okupowanego kraju. Podstawami formalno-prawnymi odbudowy i rozbudowy Polskich Sił Zbrojnych u boku sojuszników francuskiego i brytyjskiego były umowy polityczno- -wojskowe, a także porozumienia zawierane między rządem polskim a rządami sojuszniczymi: — 4 września 1939 roku został podpisany polityczny układ interpretacyjny do polsko-francuskiego sojuszu z 1921 roku.

Układ ze strony polskiej podpisał ambasador Juliusz Łukasiewicz, ze strony francuskiej minister spraw zagranicznych Georges Bonnet. — 9 września 1939 roku zawarta została międzyrządowa umowa polsko-francuska w sprawie utworzenia we Francji jednej polskiej dywizji.

Umowę podpisali ambasador Juliusz Łukasiewicz i premier Francji Edouard Daladier. — W rozwinięciu umowy z 9 września 1939 roku i w wyniku rozmów polsko-francuskich, 21 września 1939 roku został podpisany protokół wykonawczy do umowy z 9 września 1939 roku.

8 WSTĘP — 25 października 1939 roku odbyła się w Paryżu polsko-francusko-brytyjska konferencja w sprawie użyia personelu polskiego lotnictwa. Delegacji pol-skiej przewodniczył generalny inspektor lotnictwa, gen.

Józef Zając, delega-cji francuskiej pierwszy zastępca szefa sztabu armii powietrznej, gen. Jean C. Romatet, delegacji brytyjskiej przedstawiciel brytyjski w komitecie studiów francusko-brytyjskich, gen.

Douglas Claude Evill. — 18 listopada 1939 roku w Londynie podpisana została polsko-brytyjska umowa morska, jako formalna podstawa współpracy polskich okrętów z bry-tyjską marynarką wojenną. Umowę podpisał ze strony polskiej ambasador Edward Raczyński, ze strony brytyjskiej podsekretarz stanu Foreign Office, Alexander George Cadogan.

— 4 stycznia 1940 roku została zawarta umowa wojskowa między Polską a Francją. Umowa ta powoływała się na umowy polsko-francuskie z roku 1921 i 1925, a także na protokół z 4 września 1939 roku, a jednocześnie umarzała umowę z 9 września.

W generalnych założeniach zapewniała wykonanie pol-skich planów odbudowy i rozbudowy Polskich Sił Zbrojnych. Tego samego dnia podpisana została umowa w sprawie polskich sił powietrznych. Umowę tę podpisali premierzy Władysław Sikorski i Edouard Daladier.

— 17 lutego 1940 roku podpisana została umowa techniczna dotycząca odtwo-rzenia polskich sił powietrznych we Francji. Umowę podpisał ze strony pol-skiej gen. Władysław Sikorski, jako minister Spraw Wojskowych, ze strony francuskiej minister lotnictwa Republiki Francuskiej, Guy La Chambre.

— W związku z konferencją lotniczą z 25 października 1939 roku, 28 maja 1940 roku premier Winston Churchill przesłał gen. Władysławowi Sikorskiemu poprawione memorandum i projekt umowy dotyczący tworzenia polskich jednostek lotniczych w ramach lotnictwa brytyjskiego.

Projekt ten gen. Si-korski podpisał 11 czerwca 1940 roku. Na podstawie tych umów przystąpiono do odtwarzania i rozbudowy sił zbroj-nych. Pracami tymi kierowały centralne władze wojskowe, których struktura przyjęta w listopadzie 1939 roku wyglądała w ogólnym zarysie następująco: Na-czelny Wódz, Ministerstwo Spraw Wojskowych (od października 1942 roku Mi-nisterstwo Obrony Narodowej), Sztab Naczelnego Wodza.

Żołnierze polscy na Zachodzie walczyli na trzech teatrach działań wojen-nych: północnoeuropejskim (w 1940 r. I w latach 1944–1945), zachodnioeuro-pejskim (w 1940 r. I w latach 1944–1945), a także na śródziemnomorskim (w latach 1940–1942 w Afryce Płn.

i w latach 1944–1945 we Włoszech). Przez cały okres drugiej wojny światowej działały one w składzie wojsk sojuszniczych, obok wojsk francuskich, brytyjskich, amerykańskich, australijskich, nowozelandzkich, czechosłowackich, hinduskich, kanadyjskich, północno-afrykańskich.

Nigdy nie wystąpiły całkowicie i na samodzielnym kierunku operacyjnym. Jednostki PSZ na Zachodzie uczestniczyły w najważniejszych bojach na frontach zachodniej Eu-ropy i w Afryce. Istotą polskiego wysiłku mobilizacyjnego na obczyźnie w latach WSTĘP 9 drugiej wojny światowej jest fakt, że naród polski pozbawiony własnego teryto-rium, mimo klęski poniesionej we wrześniu 1939 roku, mimo wielu piętrzących się trudności i przeszkód, zdołał powołać pod broń ponad 300 000 żołnierzy.

Wy-stawienie tak pokaźnych sił zbrojnych na obcej ziemi jest faktem nieznanym w hi-storii. Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, walcząc na licznych fron-tach II wojny światowej, nie żałowali krwi i własnego życia.

Walczyli bowiem nie tylko o odzyskanie, utraconej w 1939 roku niepodległości, walczyli jeszcze o fizyczne przetrwanie narodu, stawiającego czoła dwóm zbrodniczym syste-mom, dwóm współpracującym w likwidacji Polski i wszystkich przejawów polskości agresorom.

Kiedy zakończyły się działania wojenne w Europie i kiedy mocarstwa zachodnie 5 lipca 1945 roku cofnęły uznanie rządu polskiego w Londynie, żołnierze polscy przeżywali wielki dramat. Żadna z polskich jednostek, poza dwoma Zgrupowaniami Piechoty we Francji, nie powróciła do Polski.

Do kraju powróciło indywidualnie przeszło 122 000 żołnierzy, pozostali wybrali los emigrantów, wyjeż-dżając m.in. Do Ameryki, Australii, Afryki Południowej, inni osiedlili się w głównej mierze na terenie Francji, szerokiej Brytanii, Holandii, Belgii i Niemiec.

Ramy chronologiczne pracy wynikają z jej zakresu problemowego. Cezurę otwierającą stanowi wrzesień 1939 roku, kiedy to do sojuszniczej Francji docie-rają pierwsze grupy żołnierzy polskich wydostający się z internowania, w większości z Rumunii i z Węgier.

Wówczas także w Paryżu dochodzi do odbudowy polskich naczelnych władz cywilnych i wojskowych, zaczyna się również żmudny i nieprzystępny proces odtwarzania Wojska Polskiego. Cezurę końcową sta-nowi rok 1945, kiedy to kończą się działania wojenne oddziałów Polskich Sił Zbrojnych.

W pracy Największe bitwy lądowe żołnierza polskiego na Zachodzie w latach 1940–1945 autor pokazuje: — działania polskich naczelnych władz cywilnych i wojskowych na rzecz tworzenia oddziałów wojskowych we Francji od jesieni 1939 roku do wiosny 1940 roku, następnie u boku sojusznika brytyjskiego od czerwca 1940 roku do maja 1945; — formalno-prawne podstawy tworzenia jednostek polskich we Francji i w pokaźnej Brytanii; — wysiłek organizacyjno-mobilizacyjny i okoliczności powstawania poszczególnych jednostek wojskowych; — udział w działaniach bojowych największych oddziałów polskich na Zachodzie.

Zgodnie z tytułem główną uwagę w niniejszej pracy autor skoncentrował na organizacji, przygotowaniach i udziale największych jednostek polskich w wal-kach na frontach Europy Zachodniej. Przedstawiony został udział jednostek polskich w obronie Francji (1.

Dywizji Grenadierów w Lotaryngii, 2. Dywizji Strzel-ców Pieszych w Alzacji i Jurze; 10. Brygady Kawalerii Pancernej w Szampanii i Burgundii, walki Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich i polskiej Marynarki Wojennej w obronie Norwegii, SBSP w obronie reduty bretońskiej) oraz działania bojowe oddziałów PSZ u boku szerokiej Brytanii (Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich w obronie Tobruku; 2.

Korpus Polski na froncie włoskim, szlak wojenny 1. Dywizji Pancernej, 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa w operacji Market Garden). Celem niniejszego opracowania jest ukazanie największych osiągnięć bojowych żołnierza polskiego na Zachodzie w działaniach lądowych na frontach II wojny światowej.

Przedmiotem badań wykonywanych poprzez autora był proces organizacji i szeroko pojętych przygotowań oddziałów polskich na Zachodzie do udziału w działaniach bojowych, a także sam ich udział w walkach na frontach II wojny światowej.

Główny problem/pytanie badawcze zostało sformułowane następująco: — Jak przebiegał cykl organizacji, przygotowań do działań bojowych i udział w walkach lądowych największych jednostek polskich na Zachodzie w latach II wojny światowej? W celu rozwiązania tak określonego problemu/pytania głównego autor wy-generował następujące problemy/pytania szczegółowe: — Jak wyglądały działania polskich naczelnych władz cywilnych i wojskowych na rzecz odtworzenia Wojska Polskiego po klęsce wrześniowej 1939 roku? — Jakie były podstawy formalno-prawne organizacji oddziałów polskich na obczyźnie (Francja, znaczna Brytania)? — Jak przebiegała organizacja jednostek polskich we Francji od jesieni 1939 roku do wiosny 1940 roku? — Jaki był udział Wojska Polskiego w obronie Francji w 1940 roku? — Jak przebiegała organizacja i udział Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich w bitwie o Narwik? — Jak przebiegała organizacja i udział Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w obronie Tobruku? — Jak przebiegała organizacja Polskich Sił Zbrojnych na Wyspach Brytyjskich? — Jak przebiegała organizacja i udział 1.

Dywizji Pancernej w walkach na tere-nie Europy Zachodniej? — Jak przebiegała organizacja i udział w walkach 2. Korpusu Polskiego na froncie włoskim? — Jak przebiegała organizacja i udział 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej w operacji Market Garden? Na podstawie dotychczasowych wieloletnich kwerend i badań naukowych nad dziejami Wojska Polskiego we Francji i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie autor uważa, iż żołnierze polscy, walcząc ofiarnie u boku sojuszników Wojska Polskiego we Francji i na Zachodzie, wnieśli widoczny wkład w końcowe zwycię-stwo aliantów w II wojnie światowej.

Dominującym sposobem badań nad przyjętą problematyką były badania źródłowe w Instytucie Polskim i Muzeum im. Gen. Sikorskiego w Londynie, Instytucie Józefa Piłsudskiego w Londynie oraz Muzeum Maczka w Bredzie.

Kwerendy tam przeprowadzone pozwoliły na pozyskanie szerokiego materiału pod-danego następnie progresywnaniu badawczemu. Autor przeprowadził także szeroką kwerendę i krytyczną analizę aktualnego stanu wiedzy na temat działań bo-jowych Polskich Sił Zbrojnych, uwzględniając znaczący kompleks prac obej-mujących tę problematykę, w tym cały szereg publikacji najnowszych, zarówno autorów polskich, jak i obcych.

progresywnanie badawcze oparte było o ogólnie znane i przyjęte w naukach humanistycznych metody badawcze, w szczególności metody właściwe dla dyscypliny naukowej historia. Dotychczasowy stan badań nad dziejami Wojska Polskiego we Francji, a także Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie obejmuje spory wachlarz obszarów ba-dawczych, w szczególności dzieje polityczne, działalność naczelnych władz cy-wilnych i wojskowych Rzeczypospolitej na obczyźnie po klęsce wrześniowej 1939 roku, działalność mobilizacyjno-organizacyjną we Francji, następnie od wiosny 1940 roku w dużej Brytanii.

W polskiej historiografii wojskowej, poza dwoma pracami o charakterze syntez, tj. Polski czyn zbrojny w drugiej wojnie światowej, t. 2: Walki formacji polskich na Zachodzie 1939–1945, Warszawa 1981 oraz Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, t.

2: Kampanie na obczyźnie, Lon-dyn 1975, nie ma prac poświęconych w pełni walkom jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie na frontach II wojny światowej. Mamy stosunkowo bo-gatą literaturę dotyczącą udziału poszczególnych jednostek w bitwach.

Tytułem przykładu warto w tym miejscu bez dwóch zdań wymienić pracę Zbigniewa Wawra Monte Cassino. Walki 2. Korpusu Polskiego, Warszawa 2009, pracę Trzecia Dy-wizja Strzelców Karpackich, red. M. Młotek, Londyn 1978, Tadeusza Paneckiego Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich, Warszawa 2010, Władysława Deca Narwik i Falaise, Warszawa 1958, Tadeusza Czaka, Józefa Smolińskiego 1.

Dywizja Grenadierów w kampanii francuskiej 1940 roku, Warszawa 1998, Jó-zefa Smolińskiego 2 Dywizja Strzelców Pieszych. Francja. Szwajcaria, War-szawa 1992 czy Franciszka Skibińskiego Pierwsza pancerna, Warszawa 1970.

bez wątpienia w polskiej historiografii wojskowej widoczny jest pewien niedosyt prac ukazujących w zsyntetyzowany sposób genezę największych jednostek PSZ na Zachodzie i ich wojenny wysiłek w walkach na frontach II wojny światowej.

Praca Największe bitwy lądowe żołnierza polskiego na Zachodzie w latach 1940–1945 obejmuje genezę największych Związków Taktycznych WP we Fran-cji i PSZ na Zachodzie oraz ich udział w kilku największych bitwach lądowych II wojny światowej, od udziału w walkach w obronie Francji w 1940 roku po zwycięski marsz 1.

Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka od Normandii (li-piec 1944) do Wilhelmshaven (maj 1945). Część pierwsza, zatytułowana W obronie Francji, poświęcona jest udziałowi Wojska Polskiego w obronie Francji.

Autor prezentuje tutaj podstawy formalno-prawne organizacji jednostek polskich we Francji, ich organizację, a także udział w działaniach wojennych wiosną 1940 roku w obronie Francji, po agresji niemieckiej.

W części tej znajduje się też organizacja i udział Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskiej w bitwie o Narwik. Część druga, U boku sojusznika brytyjskiego, została poświęcona na ukazanie okoliczności odtwarzania jednostek polskich we współpracy z Wielką Brytanią, organizacji jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Wyspach Brytyjskich i na Bli-skim Wschodzie, a także ich udział w walkach w Afryce Północnej i na frontach Europy Zachodniej.

Autor odtwarza organizację i udział Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w obronie Tobruku, organizację i udział 2. Korpusu Polskiego w walkach we Włoszech, organizację i udział 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej w operacji Market Garden, organizację i udział 1.

Dywizji Pancernej w walkach w Europie Zachodniej.