Wiek teorii sto lat nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego (Instytut Badań Literackich PAN)

Długo trzeba było czekać na publikację o tak wielkim znaczeniu nie tylko dla polskiego literaturoznawstwa, ale dla polskiej humanistyki w ogóle. Pojawia się w wyjątkowo szczególnym momencie historycznym, w momencie, kiedy tyle jest jałowych dyskusji wokół nauk humanistycznych, ich znaczenia społecznego, wpływu na kulturę i także na szeroko pojętą codzienność.

Jest on ogromny - to niekwestionowana oczywistość, a Wiek teorii utwierdza w tym przekonaniu. Na pracę składa się szeroki tom monograficzny, a także dwa wielkie tomy antologii. Wiek teorii opowiada historię postępowego literaturoznawstwa polskiego w sposób istotnie oryginalny.

Nie jest to nużący enumeracją katalog najważniejszych osiągnięć czy badaczy, ale kapitalny zbiór znacznych, znakomicie sproblematyzowanych rozpraw - historię postępowego literaturoznawstwa polskiego poznajemy w ujęciu transwersalnym, misternie skonstruowanym, gdzie jedne fakty odwołują się do innych, łącząc się ze sobą poprzecznie w obrębie całego tomu, zupełnie tak, jak łączą się one ze sobą w historii polskiej i światowej myśli literaturoznawczej.

Czytając Wiek teorii, uświadamiamy sobie niebywałe bogactwo polskiego literaturoznawstwa teoretycznego XX i XXI wieku, jego znaczenie i wpływ na rozwój dyscypliny w świecie, najróżniejsze interferencje, w jakie było uwikłane.

Ta księga nie jest prostym podsumowaniem dokonań (tych spełnionych i z różnorodnych przyczyn zaprzepaszczonych), lecz także gruntowną analizą tego, co dzieje się w polskim literaturoznawstwie teoretycznym teraz.

W tym tomie wszystko rozpoczyna się od pokornego podejścia do historii i tradycji, ale także - co szczególnie istotne - od wyszczególnionia pryncypiów. Przedmiot badań został zdefiniowany nie jako „teoria literatury", a jako „literaturoznawstwo teoretyczne".

W jedenastopunktowym zbiorze zasad ułożonych poprzez Danutę Ulicką odnajdujemy także fundamentalną regułę, która jest równocześnie najważniejszą moim zdaniem tezą tej monografii: światowe literaturoznawstwo innowacyjne narodziło się w przestrzeni Europy Środkowej i Wschodniej.

To sprawa stanowczej wagi, o wielkim znaczeniu dla dyscypliny teraz, dla jej kondycji we współczesnej nauce polskiej. Ważną tezą przedstawionych badań jest i to,postępowe literaturoznawstwo polskie od samego początku rozwijało się na styku przeróżnych dyscyplin, a zatem od samego początku znosiło cezury i cenzury, było interdyscyplinarne czy nawet transdyscyplinarne.

Znaczenie Wieku teorii polega także na tym, iż już od początkowych założeń wydajnie wyprowadza poza zamknięty krąg narosłych przez lata mitów, uproszczeń, obiegowych opinii – nie chodzi tu po prostu o prawdę, lecz o ukształtowanie pewnego stylu myślenia i wypowiadania się o przeszłości i teraźniejszości dyscypliny.

(z recenzji Adama Dziadka)