Przestrzenie. studia i szkice o literaturze (Marcin Pliszka)

Książka Przestrzenie mieści studia o rozmaitej tematyce, powiązane w całość za sprawą obecnej w nich problematyki przestrzeni. Przedstawione w tomie badania wpisują się w kierunek refleksji humanistycznej po zwrocie topologicznym, lecz autor czerpie metodologiczne inspiracje z wielu źródeł.

Tytułowa przestrzeń jest rozumiana na sporo sposobów: głównie jako przestrzeń fizyczna modyfikowana poprzez zanurzenie w rzeczywistości humanistycznej, lecz także jako miejsce wyobrażone, wypełniane sensem za sprawą przestrzennych motywów wędrówki czy wizji.

Powracające w esejach problemy wiążą się także z genologią, zwłaszcza z przestrzennym aspektem wysokojakościowych architekstów i z długim trwaniem tradycji antycznej splecionej z symbolicznym znaczeniem przestrzeni w topoi Arkadii, życia jako wędrówki i innych.

Analizowane teksty kultury pochodzą z rozmaitych epok – szkic o zapisanym w czternastowiecznych utworach Petrarki doświadczeniu Prowansji przedstawia symboliczne znaczenia przestrzeni jako obszaru zadomowienia i wędrówki, rozdział o „Pochwale Krakowa" Stanisława Ciołka prezentuje rozmaite sensy miasta w piętnastowiecznym wierszu panegirycznym, Epitafium Rzymowi Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego staje się przyczynkiem do syntetycznego ujęcia ruin jako motywu obecnego w dawnej i współczesnej kulturze oraz w powszednim doświadczeniu przestrzeni miejskiej.

jednakowo trwała okazuje się atrakcyjność toposu arkadyjskiego, obecnego we współczesnym wierszu Juliana Kornhausera Et in Arcadia ego, któremu poświęcony jest rozdział Idąc po arkadyjskich ścieżkach. Większość skategoryzowanych w zbiorze tekstów dotyka różnorodnych odmian tematu, motywu i wątku podróży, pielgrzymki czy wędrówki, z całym bagażem ich symbolicznego uposażenia.

Obecne w tekstach Petrarki i Sępa-Szarzyńskiego, powracają one w wizyjnych tekstach barokowych i relacjach pamiętnikarskich z czasów saskich. Przestrzenie wyobrażone, wizyjne, śnione i wirtualne łączą z kolei ponad epokami szereg tekstów na zróżnicowane sposoby onirycznych: omówione zostały niemimetyczne przestrzenie o cechach surrealistycznego kolażu (w Nadobnej Paskwalinie Samuela Twardowskiego), a także halucynacyjne i symulowane przestrzenie powieści Stanisława Lema i ich filmowych adaptacji.

Rozdział Sen – doświadczenie – tekst jest z kolei refleksją o szeroko rozumianej formie wysokogatunkowej ‘sen’ i próbą wypracowania paradygmatu ujęcia snu w refleksji humanistycznej.