Studium o pedagogice kultury fizycznej (Jerzy Nowocień)

Celem książki jest przedstawienie osiągnięć pedagogiki kultury fizycznej, także ukazanie kontrowersji wokół jej problematyki. Jej treść stanowi próbę uogólnienia dotychczasowego dorobku naukowego w zakresie pedagogiki kultury fizycznej. Pedagogika kultury fizycznej jest ujęta w konotacjach z pedagogiką kultury. Jest to podejście nowe. Dotychczas te dwie subdyscypliny rozwijały się obok siebie, chociaż korzystały m.in. Z wspólnych metod i technik badań. W rozwoju kultury wyodrębnił się nowoczesny trend - edukacja kulturalna. Koncepcja edukacji kulturalnej dziedzicząc tradycyjny optymizm pedagogiki kultury ma umocnić rolę kultury jako źródła rzeczywistości wytworzonej przez ludzi, jako podstawy tzw. Kapitału ludzkiego decydującego o humanistycznym wzbogaceniu wszelkich ludzkich działań. Analogicznie, w pedagogice kultury fizycznej wyodrębniły się dwa nurty: edukacja fizyczna i edukacja olimpijska. Edukacja fizyczna w tradycyjnym ujęciu obejmuje funkcje wychowania fizycznego, takie jak stymulacja, kompensacja, adaptacja i korekcja, lecz też zgodnie z nazwą przyjmuje aktualnie szerszą perspektywę wychowawczą. Edukacja jako podstawowe pojęcie w pedagogice obejmuje ogół wielowymiarowych działań, a także procesów służących wychowaniu i kształceniu osób czy grup społecznych. Tak właśnie jest w odniesieniu do wychowania fizycznego, a wtedy prawidłowojsza i wyrażająca pełnię istoty cyklu pedagogicznego jest nazwa edukacja fizyczna, ukierunkowana w wyższym stopniu na wychowanie aniżeli kształcenie. Koncepcją pedagogiczną wykorzystującą w procesie dydaktyczno-wychowawczym jako źródła wartości olimpizmu i sportu jest edukacja olimpijska, oparta na własnej długookresowej tradycji i odmiennych, oryginalnych w praktyce społecznej środkach i metodach wychowania. Pedagogika kultury fizycznej kreuje określone wartości społeczne, osobowościowe, kulturowe kojarzone na ogół z troską o wielostronny rozwój jednostki, zwłaszcza w sferze troski o własne zdrowie, ciało i jego higienę, rozwój i utrzymanie skuteczności fizycznej. Podmiotem pedagogiki kultury fizycznej jest człowiek pojmowany holistycznie. Oznacza to, że wychowanek w procesie dydaktyczno-wychowawczym powinien posiadać zapewniony wszechstronny rozwój osobowości, tj. W sferze somatycznej, w sferze emocjonalnej, w sferze społeczno-moralnej. Holistyczne traktowanie wychowanka chroni go przed silnie zakorzenioną w niektórych kręgach kulturowych tendencją do odrębnego traktowania ciała i sfery psychicznej człowieka. Równocześnie pedagogika kultury jak i pedagogika kultury fizycznej będą odgrywać istotną rolę w procesach edukacyjnych oraz w zmienianiu dotychczasowego świata i tworzeniu nowego ładu społecznego. Obydwie mieszczą się w głównych nurtach unowocześnionej edukacji globalnej. Koncepcje te stale zyskują nowy i pogłębiony wymiar. Progresywna edukacja odwołuje się do nowej koncepcji życia i kultury. W tych przeobrażeniach edukacyjnych i kulturowych niebagatelna rola przypada pedagogice kultury fizycznej. Dlatego warto uporządkować dotychczasowy dorobek i uogólnić doświadczenia w tej dziedzinie. W historycznej refleksji nad pedagogiką kultury widoczne są znaczne ślady rozważań nad kulturą fizyczną. Ogólnowychowawcze i kształcące walory kultury fizycznej pedagodzy dostrzegli niezwykle dawno. Postrzegali ją jako znaczny środek harmonijnego rozwoju człowieka, przygotowujący go pod względem fizjologicznym do energiczności życiowej, pomagający równocześnie w utrzymaniu równowagi między obciążeniem fizycznym i psychicznym. Kultura fizyczna klasycznie jest identyfikowana głównie z intensywnością fizyczną człowieka. Wykorzystuje warunki i środki naturalne, w tym ruch, do kształtowania ciała według obowiązujących wzorów, niejednokrotnie mody. Współcześnie kultura fizyczna nie jest zawężona do energiczności fizycznej i troski o ciało człowieka. Dziś stanowi ona swoiste dopełnienie kultury globalnej. Obejmuje jednocześnie zjawiska ze sfery bytu (cywilizacji) jak także wartości w znaczeniu socjalnym i symbolicznym. Kultura fizyczna XXI wieku jest wartością humanistyczną, której cechą fundamentalną jest autonomiczność. Począwszy od XX-lecia międzywojennego pedagodzy prekursorzy polskiej pedagogiki kultury wytyczali jednocześnie drogę rozwoju pedagogiki kultury fizycznej. Hessen uwydatniał dobitnie jedność wychowania z kształceniem ciała. Łączył wychowanie fizyczne z wychowaniem moralnym, artystycznym i naukowym. Ukazywał, że wychowanie fizyczne obejmuje cele duchowe; moralne, obywatelskie, artystyczne, naukowe i gospodarcze. Wiązał wychowanie fizyczne, podobnie jak inni przedstawiciele pedagogiki kultury z pracą. Zarówno Hessen, jak i Nawroczyński, Suchodolski, Wołoszyn i Wroczyński zwracali uwagę na to, że zdrowie i efektywność fizyczną należy otaczać szczególną opieką, ponieważ są potrzebne w rozwoju społecznym i biologicznym człowieka. Należy też wyróżnić, iż polscy pedagodzy kultury będący pod wpływami koncepcji twórców pedagogiki kultury w innych krajach, przenosili idee na grunt rodzimej kultury fizycznej. Poświadczają to chociażby wpływy Sprangera, Kerschensteinera, Deweya i innych. Pedagodzy kultury upowszechniali troskę o wychowanie młodzieży, wiązali z nim nadzieję na samodzielność i twórczość w życiu społecznym. Wiązali wiadomości ze wydajnością. Do pełnego rozwoju osobowości były - ich zdaniem - niezbędne ćwiczenia cielesne. Nawroczyński dostrzegał rolę kultury fizycznej nie tylko w przygotowaniu do pracy zawodowej, lecz także do racjonalnego wypoczynku. Przedmiotem badań pedagogiki kultury fizycznej traktowanej jako subdyscyplina jest wychowanie przez kulturę fizyczną i wychowanie do kultury fizycznej. Jako subdyscyplina pedagogiczna wykorzystuje różne kierunki myślenia; po pierwsze historyczne, po drugie filozoficzne, tj. Dialektyczne, fenomenologiczne, hermeneutyczne i spekulatywne, po trzecie empiryczne; zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym. Pedagogika kultury fizycznej obejmuje obszary edukacji fizycznej, olimpijskiej i kulturalnej w zakresie wszelkich form intensywności fizycznej. Tak rozumiana pedagogika kultury fizycznej obejmuje także osobotwórcze możliwości składowych kultury fizycznej, tj.: sportu, rekreacji fizycznej i rehabilitacji ruchowej, a nierzadko jeszcze turystykę. W celu wykorzystania owych możliwości pedagogika kultury fizycznej czerpie wiedzę z pedagogiki ogólnej i pedagogiki kultury i z aksjologii wzbogacając proces wychowania przez kulturę fizyczną o świeże wartości na miarę założeń i pragnień stawianych przed wychowaniem współczesnego człowieka. Pedagogika kultury fizycznej jest zbieżna z pedagogiką kultury z punktu widzenia antropologicznego. Dla pedagogiki kultury fizycznej, tak jak dla pedagogiki kultury, człowiek - wytwór i twórca kultury, która decyduje o jego duchowości - jest najwyższą wartością. Ceni się bardzo zdolności kreatywne jednostki, jej jednostkowość i autonomię. Wspólnotowość tę można egzemplifikować ergonomiczną realizacją celów wychowania przez intensywność fizyczną, np. W szkole. Pokaźną płaszczyzną wspólnotową pedagogiki; kultury i kultury fizycznej jest stosunek do wartości. Aksjologia pedagogiki kultury, zakorzeniona w greckiej paidei i rzymskiej humanitas, uwydatnia z zasady wartości duchowe. Prymat uzyskują wartości absolutne, takie jak prawda, dobro i piękno. Pedagogika kultury fizycznej przejęła z nauk o kulturze fizycznej z dorobku starożytnej Olimpii koncepcję człowieka,,kalokagatii" czyli harmonii ducha i ciała. Lipiec zwraca uwagę,najistotniej wpływowe systemy filozoficzne antyku - platonizm, arystotelizm i stoicyzm - nie potrafi ły jasno i ewidentnie wyłożyć sensu tej nienaruszalnej, holistycznej i monistycznej koncepcji. Przedstawia je jednak nader dobitnie ówczesna myśl społeczna(uprawiana także przez klasyków), a zwłaszcza praktyka pedagogiczna, która w ramach paidei żądała od cywilizowanego Greka, aby ćwiczył z równym zapałem umysł i ciało równocześnie. Grecy zakładali, że postępując w ten sposób dobro wpłynie na podwyższenie poziomu ładna, piękno stanie się zaś stosowną prezentacją dobra. Uwiecznieniem takiego poglądu stał się sport i neoolimpizm Coubertina. Wyeksponujeł to w swojej pedagogice sportu, że sport może kształcić równocześnie spektakularne ciała, jak i korzystne charaktery. Pedagogikę kultury fizycznej i pedagogikę kultury łączą szczególnymi więzami prekursorzy; Hessen, Mysłakowski, Nawroczyński, Suchodolski, Wołoszyn, Wroczyński1. Nauki z kręgu humanistyki były obecne niemal od zarania nowożytnej kultury fizycznej, wytwarzając nawet wokół przyrodniczego rdzenia względnie autonomiczną i swoiście zabarwioną wartościująco otoczkę pedagogiczną. Dlatego uściślenia wymagają związki z psychologią, socjologią, filozofi ą człowieka, z aksjologią, a także historią wychowania i historią kultury fizycznej. 1 Zagadnienie to omówiono w rozdziałach; 1.4. Prekursorzy polskiej pedagogiki kultury i 1.5. Prekursorzy pedagogiki kultury wobec kultury fizycznej. Śledząc rozwój pedagogiki kultury fizycznej dostrzegamy próby realizowania i intelektualizowania codziennej praktyki pedagogicznej. Pedagogika kultury fizycznej rozwija się w sferze teorii i praktyki, przejawia skłonność do dyferencjacji, np. Na pedagogikę sportu, pedagogikę zdrowia, pedagogikę czasu wolnego, rekreacji itd. W dobie obecnej energiczność fizyczna czyli uczestnictwo w kulturze fizycznej nie może być traktowane jedynie w kategoriach czasu wolnego. Dziś, kultura fizyczna, podobnie jak kultura ogólna jest powinnością i oczekiwaniaem rozwojowym, nakazem chwili. Pedagogika kultury fizycznej będzie się nadal rozwijać na pograniczu nauk o wychowaniu i nauk o kulturze fizycznej, będzie zmierzać w kierunku ogólnych założeń ontologicznych, aksjologicznych i metodologicznych. Będzie wzbogacać teorię w obrębie składowych kultury fizycznej: sportu, rekreacji ruchowej itd. W sensie teoretycznym powinna mieć wobec nich rolę integrującą. Rysuje się taka potrzeba i konieczność, żeby w obrębie pedagogiki kultury fizycznej wykreowała się wyraziście pedagogika sportu wysoko kwalifikowanego, zawodowego. Ten bowiem stanowi dziś tak ogromny obszar, posiada swoją specyfikę, często dlatego wykracza poza konwencjonalne wychowanie fizyczne, a także sport dzieci i młodzieży. Z przeprowadzonej analizy wynika,pomiędzy pedagogiką kultury fizycznej najważniejszymi nurtami i dyscyplinami edukacyjnymi w obrębie nauk o wychowaniu i nauk o kulturze fizycznej istnieją znaczne płaszczyzny wspólnotowe. Obejmują one wartości humanistyczne oraz podmiotowe traktowanie wychowanka z zapewnieniem mu autonomii i samodzielności. Zgodnie z tezą, iż każda jednostka ludzka jest swoistą indywidualnością i ma wewnętrzne życie duchowe, zespolenie życia duchowego z kulturą daje wychowanie.