Farmacja praktyczna (Wydawnictwo Lekarskie PZWL)

Tytuł Farmacja poręczna Autor Renata Jachowicz Język polski Wydawnictwo PZWL ISBN 978-83-200-5123-0 Rok wydania 2016 Warszawa Wydanie 2 liczba stron 744 Format mobi, epub Spis treści Przedmowa XV CZĘŚĆ I. APTEKA JAKO MIEJSCE realizowanIA USŁUGI FARMACEUTYCZNEJ 1 1. Praktyka farmaceutyczna w zmieniającym się otoczeniu – Jerzy Brandys, Agnieszka Skowron 3 1.1. Evidence Based Medicine i Evidence Based Pharmacy – współczesnym paradygmatem praktyki medycznej i farmaceutycznej 4 1.2. Standardy i systemy zarządzania jakością w placówkach opieki zdrowotnej 7 1.2.1. Usługi farmaceutyczne 11 1.3. Badania i procesy rozwojowe produktów leczniczych 14 1.3.1. Etapy cyklu badawczo-rozwojowego 14 1.3.2. Wytwarzanie produktów leczniczych 17 1.4. Rola farmaceuty w systemie ochrony zdrowia 18 1.5. Analizy farmakoekonomiczne w ocenie procedur terapeutycznych 20 1.5.1. Porównawcze analizy farmakoekonomiczne 23 1.5.2. Etapy analiz porównawczych 25 2. Zasady wydawania produktów leczniczych w aptece – Lucyna Bułaś 33 2.1. Zasady dyspensowania produktów leczniczych z uwzględnieniem ich kategorii dostępności 34 2.1.1. Dyspensowanie produktów leczniczych na podstawie recepty lekarskiej 35 2.1.2. Zasady dyspensowania produktów leczniczych i wyrobów medycznych refundowanych 37 2.1.3. Dyspensowanie produktów leczniczych pacjentom z uprawnieniami 40 2.1.4. Zasady wydawania produktów leczniczych zawierających środek odurzający albo substancję psychotropową 41 2.1.5. Realizacja recept refundowanych dla ubezpieczonych w Unii Europejskiej 43 2.1.6. Zasady wydawania leku recepturowego z apteki 44 2.1.7. Zasady wydawania produktów leczniczych niepodlegających refundacji 45 2.1.8. Wydawanie produktów leczniczych na receptę do używania u zwierząt 45 2.1.9. Wydawanie produktów leczniczych bez recepty lekarskiej w przypadkach zagrożenia zdrowia i życia 47 2.1.10. Zasady sporządzania i realizacji odpisu recepty 47 2.2. Zasady wydawania produktów leczniczych w opakowaniu własnym apteki 48 2.3. Zasady innowacyjnania przy wydawaniu towaru leczniczego z apteki 49 2.3.1. Przyczyny odmowy wydania artykułu leczniczego z apteki 50 2.3.2. Zasady dotyczące korekty recept 51 2.4. Zasady dokumentowania wydania produktów leczniczych przepisanych na receptę 53 2.4.1. Taksacja recepty 53 2.4.2. Dokumentacja recept refundowanych, a także leku aptecznego, recepturowego i homeopatycznego 53 2.5. Zasady przechowywania środków odurzających i psychotropowych i ich ewidencjonowanie 56 2.5.1. Progresywnanie w przypadku przeterminowanych środków odurzających i psychotropowych dedykowanych do unieszkodliwienia 57 2.5.2. Zwolnienie z obrotu środkami odurzającymi i psychotropowymi 58 3. Zasady sporządzania leków w aptece 61 3.1. Ogólna charakterystyka sporządzania leków – Renata Jachowicz, Witold Jamróz 61 3.1.1. Zasady sporządzania leku recepturowego 63 3.1.2. Procesy jednostkowe, urządzenia 64 3.1.3. Pojemniki, oznakowanie 70 3.2. Płynne postacie leku recepturowego – Anna Czech, Renata Jachowicz 74 3.2.1. Roztwory – Solutiones 75 3.2.2. Krople – Guttae 85 3.2.3. Mieszanki – Mixturae 90 3.2.4. Zawiesiny – Suspensiones 98 3.2.5. Emulsje – Emulsiones 106 3.3. Półstałe preparaty – Renata Jachowicz, Aldona Maciejewska 116 3.3.1. Charakterystyka półstałych postaci leku 116 3.3.2. Maści – Unguenta 119 3.3.3. Żele 126 3.4. Stałe postacie leku recepturowego 130 3.4.1. Proszki – Pulveres – Krzysztof Niwiński, Renata Jachowicz 130 3.4.2. Preparaty doodbytnicze, dopochwowe, docewkowe – Renata Jachowicz, Anna Czech, Aldona Maciejewska 153 3.5. Leki do oczu – Anna Czech, Renata Jachowicz 172 3.5.1. Krople do oczu – Guttae ophthalmicae 176 3.5.2. Sporządzanie kropli do oczu 181 3.6. Ocena jakości preparatów farmaceutycznych – Anna Czech, Renata Jachowicz 187 4. Receptura stomatologiczna – Witold Jamróz, Renata Jachowicz 189 4.1. Techniczne aspekty leczenia chorób przyzębia 189 4.2. Przykłady recept 192 4.3. Przykłady recept – dane z piśmiennictwa 197 5. Receptura leków pediatrycznych – Renata Jachowicz, Aldona Maciejewska 201 5.1. Komponenty charakterystyki fizjologicznej wieku rozwojowego 201 5.2. Obliczanie dawek 208 5.3. Przykłady leków recepturowych 211 5.3.1. Płynne leki recepturowe 211 5.3.2. Półstałe leki recepturowe 218 5.3.3. Stałe leki recepturowe 221 5.3.4. Czopki – Supposistoria analia (rectalia), vaginalia 224 6. Solidność leku – Aleksander Mendyk, Witold Jamróz, Renata Jachowicz 227 6.1. Ogólna charakterystyka trwałości postaci leku 227 6.2. Okres przydatności do zastosowania (termin przydatności) 232 7. Zapewnienie właściwej jakości produktów leczniczych w hurtowniach i aptekach – wybrane zagadnienia – Lucyna Bułaś 237 7.1. Rola i zadania Państwowej Inspekcji Farmaceutycznej w kontroli jakości 237 7.2. Wstrzymanie i wycofanie z obrotu produktów leczniczych 242 7.2.1. Tryb postępowania w przypadku otrzymania decyzji o wstrzymaniu obrotu produktem leczniczym w wytwórni, hurtowni, aptece, a także w placówce obrotu pozaaptecznego 242 7.3. Przyczyny wstrzymania i wycofania leków z obrotu 244 7.3.1. Tryb zgłaszania wady jakościowej 246 7.3.2. Tryb zabezpieczenia leku do badań poprzez wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego 249 7.4. Dobra Praktyka Dystrybucyjna – zabezpieczenie jakości w hurtowni farmaceutycznej 250 7.5. Wewnętrzna kontrola jakości w aptece 256 7.5.1. Tok postępowania przy przyjęciu asortymentu dostawy z hurtowni do apteki 257 7.5.2. Warunki wykonania i wewnętrzna kontrola leku realizowanego w aptece 258 8. Opieka farmaceutyczna – Agnieszka Skowron, Jerzy Brandys 261 8.1. Działania podejmowane w celu racjonalizacji wydatków na leki 261 8.2. Definicje opieki farmaceutycznej 263 8.3. Pacjenci wskazani do objęcia opieką 265 8.4. Opieka farmaceutyczna jako proces 265 8.5. Problem lekowy 268 8.5.1. Problemy lekowe związane ze wskazaniami do stosowania 269 8.5.2. Problemy lekowe związane ze skutecznością leczenia 270 8.5.3. Problemy lekowe związane z bezpieczeństwem terapii 270 8.5.4. Problemy lekowe związane z wygodą chorego 271 8.5.5. Inne podejście do klasyfikacji problemów lekowych 278 8.6. Cele terapeutyczne 280 8.7. Plan opieki farmaceutycznej 282 8.8. Edukacja w procesie opieki farmaceutycznej 283 8.9. Rola chorego w procesie opieki farmaceutycznej 284 8.10. Rola farmaceuty w opiece farmaceutycznej 286 8.11. Dokumenty określające rolę farmaceutów 287 8.12. Poręczna realizacja opieki farmaceutycznej w Polsce 288 9. Komunikacja interpersonalna w opiece farmaceutycznej – Agnieszka Skowron 291 9.1. Sytuacje komunikacyjne w aptece 291 9.2. Definicja cyklu komunikacji 292 9.3. Komunikacja niewerbalna 293 9.3.1. Metakomunikaty 295 9.4. Zaburzenia procesu komunikacji interpersonalnej 296 9.5. Umiejętność słuchania 298 9.6. Style komunikowania się 299 9.6.1. Fason pasywny 299 9.6.2. Styl zadziorny 300 9.6.3. Styl asertywny 300 9.7. Analiza transakcyjna i analiza gier 302 9.8. Znaczenie komunikacji w aptece 307 10. Zadania farmaceutów w zakresie doradzania pacjentowi 309 10.1. Zasady doboru leków OTC (wydawanych bez recepty) – Agnieszka Skowron 309 10.2. Doradzanie w zakresie wykorzystywania leków z grupy OTC w wybranych jednostkach chorobowych – Barbara Filipek 315 10.2.1. Przeziębienie 315 10.2.2. Kaszel 316 10.2.3. Katar 319 10.2.4. Ból gardła 320 10.2.5. Choroby ośrodkowego układu nerwowego 321 10.2.6. Choroby reumatyczne 325 10.2.7. Choroby przewodu pokarmowego 329 10.2.8. Choroby układu sercowo-naczyniowego 338 10.2.9. Zapalenie pęcherza moczowego i dróg moczowych 351 10.2.10. Przerost gruczołu krokowego 353 10.2.11. Menopauza 354 10.2.12. Osteoporoza 356 10.2.13. Choroby oczu 361 10.2.14. Choroby dermatologiczne 364 11. Materiały medyczne – Anna Cedro-Niwińska, Renata Jachowicz 375 11.1. Materiały opatrunkowe do leczenia ran 375 11.2. Charakterystyka tworzyw opatrunkowych 379 11.2.1. Wata 379 11.2.2. Gaza 381 11.2.3. Włókniny 382 11.2.4. Kompresy impregnowane 382 11.2.5. Kompresy kombinowane 384 11.2.6. Kompresy pokrywane metalami 384 11.2.7. Opatrunki z miodem manuka 387 11.2.8. Kompresy z węglem aktywnym 389 11.2.9. Opatrunki hydrożelowe 392 11.2.10. Opatrunki z celulozy bakteryjnej 394 11.2.11. Opatrunki hydrokoloidowe 395 11.2.12. Opatrunki lipidokoloidowe 400 11.2.13. Opatrunki hydrowłókniste (hydrofiber) 401 11.2.14. Opatrunki z superabsorbentem 404 11.2.15. Opatrunki alginianowe 406 11.2.16. Opatrunki piankowe 409 11.2.17. Opatrunki kolagenowe 411 11.2.18. Opatrunki adsorbujące bakterie 413 11.2.19. Wybór opatrunku do rany 414 11.2.20. Przylepce i plastry opatrunkowe 418 11.2.21. Opaski sprężyste 422 11.3. Nici chirurgiczne 423 11.4. Artykuły higieniczne dla chorych z problemami urologicznymi 425 11.5. Zaopatrzenie stomii 427 11.6. Sprzęt jednorazowego korzystania 431 11.6.1. Cewniki 431 11.6.2. Rurki tracheostomijne 434 12. Promocja zdrowia – Małgorzata Panas, Justyna Dymek, Anna Gołda 437 12.1. Promocja zdrowia w aptekach 438 12.2. Udział farmaceutów w zwalczaniu nałogu palenia 439 12.3. Nałóg palenia tytoniu 441 12.3.1. Uzależnienie od nikotyny 441 12.3.2. Zdrowotne następstwa palenia papierosów 442 12.3.3. Choroby biernych palaczy 442 12.3.4. Głód nikotynowy 443 12.3.5. Farmakoterapia uzależnienia od nikotyny 443 12.3.6. E-papierosy 446 12.4. Otyłość a stan zdrowia człowieka 449 12.4.1. Powstawanie otyłości 449 12.4.2. Rola farmaceuty w terapii otyłości 452 12.4.3. Leczenie dietetyczne 453 12.4.4. Wzmożony wysiłek fizyczny 453 12.4.5. Leczenie farmakologiczne 453 12.4.6. Środki wspomagające odchudzanie 454 12.5. Aktywność fizyczna 455 13. Technologiczne aspekty praktyki farmaceutycznej – Sebastian Polak 465 13.1. Sprzęt komputerowy 465 13.1.1. Serwer i jednostki robocze 466 13.1.2. Uzupełniające urządzenia 467 13.2. Dostęp do sieci internet 468 13.3. Oprogramowanie apteczne 468 13.4. Uzupełniające oprogramowanie i wyposażenie 469 13.4.1. Bazy informacji zawierające dane o lekach 470 13.4.2. Źródła danych merytorycznych i uczenie się za pośrednictwem sieci internet 472 13.4.3. E-apteka 476 13.4.4. Sprzęt dydaktyczny – edukacja pacjenta 477 13.5. Podsumowanie 477 CZĘŚĆ II. ZASADY BEZPIECZNEJ FARMAKOTERAPII 481 14. Bezpieczeństwo farmakoterapii – Jerzy Brandys 483 14.1. Metody badania i oceny bezpieczeństwa leków 483 14.2. Niepożądane działania leków 485 14.3. Chorobowość i śmiertelność polekowa 487 14.4. Błędy lekowe 490 14.4.1. Rodzaje błędów lekowych wykrywanych i popełnianych w aptekach 492 14.4.2. Praca farmaceuty a błędy dyspensowania 493 14.4.3. Sposoby minimalizacji ryzyka błędów lekowych 495 15. Działania niechciane leków – powikłania polekowe – Barbara Filipek 497 15.1. Działania niechciane leków 497 15.1.1. Klasyfikacja działań niepożądanych 502 15.2. Choroby polekowe 508 15.2.1. Rzekomobłoniaste zapalenie okrężnicy 508 15.2.2. Polekowy zespół pozapiramidowy 509 15.2.3. Nudności, wymioty i bóle brzucha 511 15.2.4. Polekowe owrzodzenia żołądka i dwunastnicy 512 15.2.5. Polekowe zaburzenia rytmu serca 512 15.2.6. Nieżyt nosa po nadużywaniu kropli do nosa 513 15.3. Monitorowanie działań niepożądanych 514 16. Interakcje leków – Barbara Filipek 521 16.1. Interakcje farmakokinetyczne 521 16.1.1. Interakcje na etapie wchłaniania 521 16.1.2. Interakcje na etapie dystrybucji 524 16.1.3. Interakcje na etapie biotransformacji 524 16.1.4. Interakcje na etapie wydalania 526 16.2. Interakcje farmakodynamiczne 527 16.3. Kliniczne interakcje lekowe 528 17. Interakcje leków z żywnością – Regina Olędzka 537 17.1. Wprowadzenie. Definicja interakcji 537 17.2. Podstawowe rodzaje interakcji 539 17.3. Wpływ żywności na wchłanianie substancji leczniczej 539 17.3.1. Czynniki wpływające na proces wchłaniania substancji leczniczych 539 17.3.2. Wpływ pożywienia na zmniejszenie wchłaniania substancji leczniczych 543 17.3.3. Wpływ żywności na opóźnienie wchłaniania substancji leczniczych 547 17.3.4. Wpływ żywności na rozszerzenie wchłaniania substancji leczniczych 548 17.3.5. Zasłaniające działanie żywności 550 17.4. Wpływ płynów podawanych z lekami na ich biodostępność 551 17.5. Wpływ pożywienia na transport substancji leczniczych w organizmie 557 17.6. Wpływ pożywienia na metabolizm leku 558 17.6.1. Wpływ elementów odżywczych na biotransformację leków 559 17.6.2. Wpływ niektórych środków spożywczych na metabolizm leków 562 17.6.3. Rola mikroflory przewodu pokarmowego w metabolizmie leku 563 17.7. Wpływ pożywienia na wydalanie leków 564 17.8. Wpływ leków na wchłanianie, metabolizm i wydalanie części odżywczych 565 17.8.1. Wpływ leków na wchłanianie elementów odżywczych 565 17.8.2. Wpływ leków na metabolizm elementów odżywczych 567 17.8.3. Wpływ leków na wydalanie elementów mineralnych 568 17.8.4. Wpływ leków na doznania smakowe, łaknienie i apetyt 568 17.9. Synergiczne działanie leków i pożywienia 569 17.10. Interakcje leków z pozostałościami substancji zanieczyszczających żywność 570 17.11. Interakcje między lekami a substancjami farmakologicznie czynnymi zawartymi w żywności 571 17.12. Interakcja leku z alkoholem 572 17.13. Interakcja lek–suplementy diety 573 17.13.1. Definicja i prawne wymagania bezpieczeństwa suplementów diety 573 17.13.2. Interakcje między suplementami diety a lekami 576 18. Zasady dobrego używania leków w zależności od typu postaci leku i opakowania – Anna Krupa, Renata Jachowicz 587 18.1. Podanie doustne 587 18.1.1. Płynne postacie leku 587 18.1.2. Stałe postacie leku 588 18.1.3. Płynne i półstałe postacie leków wykorzystywane w jamie ustnej 590 18.2. Podanie leku do oczu 590 18.2.1. Krople do oczu 590 18.2.2. Maści i żele do oczu 596 18.3. Podanie leku do uszu 596 18.3.1. Krople do uszu 596 18.3.2. Maści do uszu 597 18.4. Podanie leku do nosa 597 18.4.1. Krople i aerozole do nosa 597 18.4.2. Maści i żele do nosa 599 18.5. Podanie inhalacyjne 600 18.6. Podanie leku na skórę 605 18.6.1. Płynne postacie leku 605 18.6.2. Półstałe postacie leku 605 18.6.3. Zasypki 607 18.6.4. Aerozole natryskowe 607 18.6.5. Transdermalne systemy terapeutyczne (TTS) 608 18.7. Podanie dopochwowe 609 18.7.1. Tabletki 609 18.7.2. Maści i żele 609 18.8. Podanie doodbytnicze 609 18.8.1. Czopki 609 18.8.2. Maści 610 CZĘŚĆ III. UREGULOWANIA PRAWNE W FARMACJI 613 19. Regulacje prawne w obszarze praktyki farmaceutycznej – Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga 615 19.1. Źródła prawa 615 19.2. Pojęcie i warianty obrotu produktami leczniczymi 623 19.3. Placówki obrotu produktami leczniczymi 628 19.3.1. Hurtownie farmaceutyczne 628 19.3.2. Apteki 639 19.3.3. Punkty apteczne 641 19.3.4. Placówki obrotu pozaaptecznego 642 19.4. Zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej 643 19.5. Działalność aptek ogólnodostępnych 652 19.5.1. Zasady obrotu produktami leczniczymi prowadzonego poprzez apteki ogólnodostępne 652 19.5.2. Oczekiwania dotyczące lokalu apteki 660 19.5.3. Kierownik apteki – kwalifikacje i zadania 661 19.5.4. Osoby zatrudnione przy realizowaniu czynności mistrzowskich 662 19.6. Reklama aptek 663 20. Wprowadzenie do obrotu produktów leczniczych – Beata Stępniewska 667 20.1. Ustawodawstwo europejskie a ustawodawstwo polskie w zakresie dopuszczenia produktów leczniczych do obrotu 667 20.2. Własność intelektualna a dopuszczanie produktów leczniczych do obrotu 669 20.2.1. Ochrona własności intelektualnej 672 20.3. Kryteria dotyczące dopuszczania produktów leczniczych do obrotu 677 20.3.1. Komponenty dokumentacji rejestracyjnej dla produktów leczniczych 678 20.3.2. Szczególne wymagania dotyczące produktów leczniczych pochodzenia roślinnego 683 20.3.3. Szczególne wymagania dotyczące produktów leczniczych homeopatycznych 683 20.4. Procedury dopuszczania produktów leczniczych do obrotu 684 20.5. Szczególne przypadki dopuszczania produktów leczniczych do obrotu 690 20.5.1. Produkty lecznicze „sieroce" 690 20.5.2. Warunkowe dopuszczenie do obrotu 691 20.5.3. Dopuszczenie do obrotu w unikatowych okolicznościach 692 20.6. Ważność pozwolenia na dopuszczenie do obrotu 693 20.7. Obowiązki podmiotu odpowiedzialnego po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu 694 20.7.1. Zmiany w pozwoleniu na dopuszczenie do obrotu 694 20.7.2. Monitorowanie działań niepożądanych (Pharmacovigilance) 695 Aneks 1. Opieka farmaceutyczna – studium przypadku – Agnieszka Skowron, Wioletta Polak 701 Aneks 2. Termometry lekarskie – Anna Krupa 717 Skorowidz 721