Kęty. miasto świętego jana kantego (Marek derewiecki)

Jeżeli Balzac nazwał swój olbrzymi proces powieściowy Komedią ludzką, to temu mniejszemu cyklowi powiastek Woltera można aby snadnie nadać miano Teatru marionetek. Życie wewnętrzne wszystkich występujących w nim figur sprowadzone jest rozmyślnie do kilku samoczynnych poruszeń, niemal tików; mechanizm sznureczków, które nimi poruszają, jest dziecinnie prosty, a spoza maleńkiej scenki wychyla się bez ceremonii ironicznie uśmiechnięta twarz wpół rozbawionego, wpół zgorzkniałego starca pociągającego kolejno te nitki.

Takiej właśnie, a nie innej metody wymagał snadź przeważający tutaj - jak w całym dziele XVIII wieku - dydaktyzm Woltera; pisarzowi nie tyle tu chodzi o malowanie życia w jego bogactwie i różnorodności kształtów, ile o zestawienie szeregu faktów, niewiele znaczących i celowo wyłuskanych z wszelkiej obsłonki, w ten sposób, aby z nich wynikało jasno, choćby dla najmocniej uprzedzonych i ślepych, do jakiego stopnia ludzkością rządzą niedorzeczność, szaleństwo i przesąd (przesąd: oto hasło dnia!).

Wolter nie jest zbyt oryginalnym myślicielem; większość myśli jego to obiegowa moneta tzw. Encyklopedystów; ale celuje on, jak nikt inny, w sztuce ładowania pojęć,,łopatą do głowy", i to do głów najtwardszych z zasady, bo koronowanych.