(nie)ciekawa epoka? literatura i prl (Elipsa Dom Wydawniczy)

Autorzy tomu (Nie)atrakcyjna epoka? Literatura i PRL postanowili przyjrzeć się procesom, problemom, postaciom, utworom, które, jak powiedziałby Ankersmit, wykazują bezpośredni związek z „charakterem epoki", bowiem istniały w latach 1945–1989, więc dotyczą tamtej epoki, która oficjalnie ma złą prasę, mniej oficjalnie zaś niektórzy wspominają ją z nostalgią, inni z pogardą czy rozgoryczeniem, a badacze zgadzają się, co do tego, że owe lata to dla literatury polskiej czas głębokiego uwikłania w sprawy polityczne, podziału na opcję krajową i emigracyjną, budowania kontr-dyskursu, spod którego potrafi czasem wychynąć dyskurs właściwego dysponenta władzy – imperium wschodniego sąsiada realizującego swoje interesy także w Polsce, wreszcie – czas wypracowywania stosownych do okoliczności sposobów komunikowania się z czytelnikiem.

Ale też czas modernizacyjnego szaleństwa, trochę groteskowy i zwariowany, co próbowały uchwycić w swoich programach choćby ówczesne kabarety literackie opisujące PRL-owską rzeczywistość i do czego nawiązuje motyw graficzny autorstwa Romana Cieślewicza na okładce tomu, pochodzący z marcowej edycji magazynu ilustrowanego „Ty i Ja" (1962, nr 3), któremu to magazynowi poświęca uwagę w jednym z rozdziałów książki Justyna Jaworska.

Wspomniana problematyka zasługuje na rozbudowaną syntezę. Tom oferuje zaledwie rekonesans, zawiadamia ważność pewnych pól badawczych, proponuje inne podejście do tego fragmentu cyklu historycznego (vide: propozycja Grażyny Borkowskiej, aby literaturę polską lat 1945–1989 ujmować jako powojenny modernizm).

Książka stanowi świadectwo osobistych zainteresowań literaturoznawców starszej i młodszej generacji, a więc jest też poniekąd opisem opisujących (nie tylko opisywanego). Ich refleksje zostały zaprezentowane w układzie starającym się, w miarę możliwości, zachować chronologię cyklu historycznego.

Nie jest to jedyna zasada grupowania tekstów w tym tomie. Składają się nań równocześnie opracowania problemowe, dotykające szerszego przekroju zagadnień (Hanny Gosk Początek. Powojenna rzeczywistość w polskiej prozie lat czterdziestych XX wieku – refleksja o pominięciach i stłumieniach w narracjach prozatorskich czasu znacznej zmiany, Przemysława Czaplińskiego PRL i sarmatyzm – tekst, w którym rozważana jest specyfika PRL-owskiego wypracowywania wzorów kulturalnego życia), jak i studia szczegółowe poświęcone wybranym aspektom rzeczywistości i literatury tamtego okresu (Jerzego Jarzębskiego rozważania o mowie rzeczy w mrocznej pierwszej połowie lat pięćdziesiątych, Aliny Molisak – o fenomenenie „marcowych" narracji w krajowej prozie polskiej, Andrzeja S.

Kowalczyka – o echach wydarzeń marca 1968 roku w środowisku „Kultury" paryskiej). Autorzy poświęcają uwagę praktykowanym w latach powojennych formom narracji wspierającej dyskurs władzy i zwalczającej czy dekonstruującej jej wizję rzeczywistości (Damiana Strzeszewskiego Funkcjonalizacja motywu budowy.

Pieczętowanie zgody na rzeczywistość…, Jagody Wierzejskiej Miejsce epifanii w retoryce dyskursu antykomunistycznego…, Anny Mach PRL-owskie ready meades Edwarda Redlińskiego). W książce wyraźnie zaznaczają się bloki zagadnień poświęconych politycznej specyfice epoki i postaw ludzi ją współtworzących, ale też próbom zdystansowania się wobec niej, świadczącym o tym, iż dla interpretacji dorobku poszczególnych indywidualności twórczych ramy periodyzacyjne lat 1945–1989 okazują się zbyt wąskie.