Klimat szkoły a zachowania agresywne i przemocowe uczniów (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego)

Tytuł Klimat szkoły a zachowania zadziorne i przemocowe uczniów Autor Marek Kulesza Język polski Wydawnictwo Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego ISBN 978-83-7525-531-7 Rok wydania 2011 Łódź ilość stron 402 Format pdf Spis treści Przedmowa do wydania książkowego 7
Wstęp 9

Rozdział 1. Agresja i przemoc w szkołach – teoretyczny zarys problematyki 13
1. Zjawisko agresji i przemocy – zakres definicyjny 13
1.1. Agresja, agresywność – zakres znaczeniowy 14
1.2. Sposoby klasyfikacji agresji 15
1.3. Przemoc – próby definicji 17
1.4. Bullying i mobbing – cechy zachowań agresywno-przemocowych 19
1.5. Zaburzenia, dewiacje, fala 20
1.6. Trudności metodologiczne wynikające z interpretacji pojęć 22
1.7. Próba definicyjnego określenia zjawiska agresji i przemocy w szkole 24
2. Przegląd wybranych teorii wyjaśniających zjawisko agresji w szkołach 26
2.1. Wyjaśnienia biologiczne 27
2.2. Tradycyjne teorie psychologiczne 29
2.3. Klasyczne teorie socjologiczne 34
2.4. Współczesne teorie psychologiczne 39
2.5. Współczesne teorie pedagogiczno-socjologiczne 43
2.6. Teorie integracyjne 45
3. Zakresy badawcze nad agresją i przemocą w szkole 53
3.1. Podejścia metodyczne do problemu 53
3.2. Stan międzynarodowych badań nad zjawiskiem agresji i przemocy w szkołach 57
3.3. Stan badań nad agresją i przemocą w szkołach polskich 69
4. Podsumowanie i wnioski 94

Rozdział 2. Analiza pojęcia klimatu szkoły w literaturze 96
1. Teoretyczne podstawy rozważań nad klimatem w instytucji 96
1.1. Zakresy znaczeniowe pojęć cechujących parametry instytucji 96
1.2. Klimat organizacji – właściwości specyficzne 97
1.3. Klimat organizacji – podstawy teoretyczne 98
1.4. Trudności z ujęciem klimatu organizacji 101
2. Analiza cechy klimatu szkoły 106
2.1. Podejścia koncepcyjno-badawcze do klimatu szkoły 107
2.2. Klimat szkoły a kultura szkoły 110
2.3. Klimat szkoły a jakość szkoły 112
2.4. Klimat szkolny na mikropłaszczyźnie klasy 115
2.5. Atrybuty warunkujące kimat szkoły 116
2.6. Determinanty klimatu szkoły 120
3. Przegląd badań nad klimatem szkoły i klasy 122
3.1. Problemy metodyczne z empirycznym ujęciem klimatu w szkołach 123
3.2. Wybrane badania nad klimatem szkoły i klasy 126
3.3. Oddziaływanie klimatu szkoły w świetle badań 134
4. Klimat szkoły a zachowania przemocowe uczniów w świetle wybranych badań empi- rycznych 138
5. Podsumowanie i wnioski 145

Rozdział 3. Metodologia badań własnych 148
1. Założenia teoretyczne 148
1.1. Socjoekologiczna koncepcja badawcza 148
1.2. Klimat szkoły jako wynik doświadczanego środowiska szkolnego 151
1.3. Agresja i przemoc a szkolne uwarunkowania socjoekologiczne 152
2. Problematyka badań 154
2.1. Cele, zainteresowania i intencje badawcze 154
2.2. Klimat szkoły a zjawisko agresji – szczegółowe problemy i pytania badawcze 156
3. Operacjonalizacja zmiennych 157
3.1. Zjawisko agresji i przemocy 157
3.2. Klimat szkoły 163
4. Metodyka badania 166
4.1. Zastosowane techniki 166
4.2. Wybór próby badawczej 167
4.3. Organizacja i przebieg badań 168
4.4. Charakterystyka populacji uczniów 168
4.5. Typy i sposoby analiz statystycznych 170
5. Podsumowanie i wnioski 171

Rozdział 4. Klimat szkoły w opinii uczniów 173
1. Relacje pomiędzy uczniami 173
1.1. Konkurencja 174
1.2. Kohezja 175
1.3. Więzi społeczne 176
1.4. Dezintegracja 177
2. Relacja uczeń – nauczyciel 178
2.1. Kontakt i zaufanie 179
2.2. Akceptacja 180
2.3. Restrykcyjność 181
3. Atmosfera nauczania i wychowania w opinii uczniów 183
3.1. Wsparcie i zaangażowanie nauczycieli 183
3.2. Współdecydowanie 184
3.3. Szanse na odniesienie sukcesu 185
3.4. Procesy etykietowania 186
3.5. Wyobcowanie 188
4. Pomiar poszczególnych komponentów klimatu szkoły 189
5. Uczniowskie postrzeganie klimatu szkoły a typ szkoły, wiek ipłeć uczniów 191
5.1. Postrzeganie klimatu a rodzaj szkoły 191
5.2. Postrzeganie klimatu a płeć uczniów 195
5.3. Postrzeganie klimatu a wiek uczniów 196
6. Podsumowanie i wnioski 199

Rozdział 5. Zjawisko agresji i przemocy w szkole w ocenie uczniów 201
1. Charakterystyka zjawiska agresji i przemocy z perspektywy sprawcy 201
1.1. Obecność przemocowych, problemowych i przestępczych zachowań uczniów 201
1.2. Dewiacyjne i przestępcze zachowania uczniów 202
1.3. Obecność agresywnych i przemocowych zachowań uczniów 204
1.4. Nasilenie zróżnicowanych form zachowań zadziornych i przemocowych w szkole 208
1.5. Nasilenie użytkowania agresji i przemocy a płeć i wiek sprawcy 210
1.6. Zmiany w strukturze i nasileniu używania przemocy w latach 1997–2003 217
2. Charakterystyka zjawiska agresji i przemocy z perspektywy ofiary 219
2.1. Podleganie agresywnym i przemocowym zachowaniom poprzez uczniów 219
2.2. Nasilenie podlegania agresji i przemocy w szkole 225
2.3. Płeć i wiek a podleganie agresji i przemocy 227
2.4. Zmiany w strukturze i nasileniu podlegania przemocy w latach 1997–2003 233
3. Sprawca a ofiara agresywnych i przemocowych zachowań w szkole 234
4. Uczniowie istotnie obciążeni agresją i przemocą 239
4.1. „Twardy rdzeń" – notoryczni, intensywni i brutalni sprawcy 240
4.2. Najmocniej zagrożeni – notoryczne ofiary 242
5. Podsumowanie oraz wnioski 245

Rozdział 6. Wpływ atrybuty środowiska szkolnego na agresję i przemoc uczniowską 247
1. Warunki organizacyjno-strukturalne szkoły a zjawisko agresji i przemocy 247
1.1. Wielkość klasy 247
1.2. Wielkość miejscowości 249
1.3. Warunki lokalowe, stan budynku 251
1.4. Wariant szkoły 256
2. Klimat szkoły a zjawisko agresji i przemocy 263
2.1. Percepcja klimatu szkoły a stosowanie przemocy przez uczniów 264
2.2. Klimat szkoły a przejawianie zachowań dewiacyjnych i przestępczych przez uczniów 275
2.3. Percepcja klimatu szkoły a podleganie przemocy przez uczniów 279
2.4. Percepcja klimatu szkoły a typy doświadczeń przemocowych 291
2.5. Percepcja klimatu szkoły poprzez uczniów istotnie zagrożonych 297
3. Klimatyczne determinanty stosowania i doświadczania przez uczniów agresji i przemocy – model regresyjny 304
3.1. Modele oparte na rozdzielczej analizie regresji wielokrotnej 305
3.2. Modele oparte na hierarchicznej analizie regresji wielokrotnej 317
4. Podsumowanie i wnioski 324

Rozdział 7. Działania profilaktyczne w szkołach uniemożliwiające obecności aktów agresji i przemocy 333
1. Działania profilaktyczne szkoły z perspektywy uczniów 333
1.1. Uczniowie na temat zajęć o agresji i przemocy w szkole, a także metod przeciwdziałania jej 334
1.2. Uczestnictwo w zajęciach a stosowanie i doświadczanie agresji i przemocy w szkole 340
2. Interwencja i prewencja przemocy w szkole z perspektywy nauczycieli 344
2.1. Działania interwencyjne w ocenie nauczycieli 344
2.2. Prewencja w szkole w ocenie nauczycieli 349
3. Podsumowanie i wnioski 359

Rozdział 8. Klimat szkoły a profilaktyka przemocy w szkołach 361
1. Instytucja szkoły wobec problemu agresji i przemocy 361
2. Systematyka działań profilaktycznych w szkole 362
3. Szkolne działania profilaktyczne w świetle badań ewaluacyjnych 366
4. Profilaktyka przemocy w szkole w ujęciu socjoekologicznym 368
5. Modyfikacja klimatu szkoły a profilakatyka przemocy 370
5.1. Relacje pomiędzy uczniami 370
5.2. Relacje między uczniami i nauczycielami 373
5.3. Atmosfera edukacyjno-wychowawcza 374
6. Podsumowanie i wnioski końcowe 377

Zakończenie 378
Literatura 385