W cieniu rozkwitających dziewcząt (Marcel Proust)

Arcydzieło, nie wyjątkowo daje się definiować. Arcydziełem jest to, co do czego zgadzamy się, że jest arcydziełem. Musi zatem zyskać odpowiednią liczbę wielbicieli, a niekiedy trwa to długo. Musi przejść próbę czasu, a bywa przecież, że popada na pewien okres w zapomnienie. A przeważnie musi mieć w sobie to nieuchwytne coś, co pozwala mu spełnić powyższe warunki. Nie musi przy tym wcale zostać dokończone i ostatecznie wycyzelowane poprzez autora, żeby wspomnieć, obok Prousta, choćby Kafkę i Musila – ba! może być w połowie przerwane jak "Tristram Shandy".

Jednym z jego atrybutów jest to, iż umyka gatunkowej klasyfikacji, a do tego nabiera z czasem nowych walorów. W poszukiwaniu utraconego czasu stało się dla nas, poza wszystkim innym, arcyciekawą powieścią historyczną – jednym z najdoskonalszych literackich świadectw epoki, z reguły zaś tego, co ukrywała uwodzicielska fizjonomia fin de siècle’u.

Myślę, że o prawdziwej wielkości dzieła przekonujemy się, kiedy zezwalając mu się – nierzadko z trudem – porwać, spostrzegamy nagle, iż nie tyle my czytamy, ile to ono podstępnie nami czyta, a najdziwniejsze choćby przypadki bohaterów w najmocniej choćby osobliwych dekoracjach ("Guliwer" Swifta na przykład) opowiadają o nas samych – i potem nigdy już nie potrafimy pozbyć się ich z pamięci.

Jestem najgłębiej przekonany, iż W poszukiwaniu utraconego czasu spełnia z naddatkiem wszystkie te kryteria.

Wawrzyniec Brzozowski