Przeciw rozpaczy (Wojciech Załuski)

Uważna refleksja nad kondycją człowieka doprowadziła wielu myślicieli do smutnego wniosku, iż jej najmocniej typowym rysem jest tragiczność. Poczucie tragiczności egzystencji było nad wyraz intensywne wśród starożytnych Greków epoki przedklasycznej, którzy dali mu nieśmiertelny wyraz w poematach Homeryckich, zwłaszcza w Iliadzie. Czy jednak przekonanie o tragiczności ludzkiego życia jest uzasadnione? Czy rzeczywiście istnieją przekonywujące racje za tak gorzką oceną ludzkiej egzystencji? Książka ta nie próbuje dostarczyć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie; jest to pytanie osobiste, żeby nie powiedzieć intymne – z typu tych, z którymi każdy musi zmierzyć się samodzielnie i uzyskaną odpowiedź zachować dyskretnie dla siebie, nie próbując do niej przekonywać innych. Może jednak do pewnego stopnia pomóc w systematycznym namyśle nad tym pytaniem. Zawiera bowiem precyzyjną rekonstrukcję samego pojęcia tragiczności, przeprowadzoną w kontekście interpretacji poematów Homeryckich, oraz precyzyjną analizę rozmaitych odpowiedzi na zawartą w nich tragiczną wizję świata. Autor wyróżnia pięć typów odpowiedzi stanowiących próby jej przezwyciężenia lub oswojenia: heroiczną afirmację, hedonizm, obojętność, wyrzeczenie, i nadzieję. Z każdą z nich scala określoną tradycję filozoficzną albo religijną (optymalnie: egzystencjalizm, epikureizm, stoicyzm, buddyzm i chrześcijaństwo). W rezultacie Czytelnik dostaje gamę odpowiedzi na tragiczną wizję świata, spomiędzy których może wybrać to, które wydaje się Mu najwłaściwsze, albo uzupełnić je o jakąś inną odpowiedź, pominiętą lub przeoczoną poprzez Autora.

Życie nędzne, w którym zwykle nie może być żadnych przebłysków spektakularna, nie byłoby tragiczne, ale odarte z sensu, całkowicie bezwartościowe. W pojęciu tragiczności gromadzi się więc oczekiwanie wobec świata, że potencjałowi piękna tkwiącemu w życiu człowieka będzie sprzyjał i podtrzymywał go w nieskończoność, oraz smutek wywołany tym, iż świat tak nie funkcjonuje. Zatem tylko człowiek kochający życie, zdolny do śmiechu i radości, może odczuwać tragizm życia, będący – w najkrótszej charakterystyce – konsekwencją jego kruchości. Bolesne poczucie kruchości życia, a nie potępienie życia, jest więc właściwe tragizmowi. /Fragment książki/

Wojciech Załuski (ur. 1978), dr hab, prof. UJ, filozof, prawnik. Specjalizuje się w etyce, filozofii prawa i filozofii politycznej. Zajmuje się także filozoficznymi aspektami teorii ewolucji, filozofią religii i psychologią moralną. Autor kilkunastu książek, m.in. Evolutionary Theory and Legal Philosophy (Edward Elgar Publishing) i Game Theory in Jurisprudence (Copernicus Center Press),, a także kilkudziesięciu artykułów naukowych. Laureat wyróżnień naukowych, m.in. Stypendium Polityki ‘Zostańcie z nami’ i Max Weber Fellowship.