Człowiek w horyzoncie dziejów i autentyczności bycia. studia z filozofii jana patočki (Uniwersytet Śląski)

Filozofia Jana Patočki zajmuje się człowiekiem, który staje do walki o swą duszę, co przejawia się tym, iż odrzuca on to, co oczywiste, to, co absolutne, to, co pozaświatowe, to, co pewne. Zdaniem Patočki, człowiek, który chce żyć w prawdzie, nie może sobie pozwolić, aby uśpiła go spokojna harmonia codzienności; musi otworzyć się na to, co niepokojące, a także nieodgadnione, czyli na to, od czego z reguły życie się odwraca, żeby przejść od porządku dnia do tajemnicy nocy.

Patočka krytycznie odnosił się do historii metafizyki tradycyjnej (od Platona do Husserla), uważając, iż dążyła ona do tego, co pewne, obiektywne, a w końcu – absolutne i wieczne. Przeciwstawiał temu Sokratejską niepewność.

Czeski filozof ukazał oryginalną formę wiedzy o absolutnym transcendowaniu, w którym zachodziła szczególna relacji życia człowieka do całości, w tym prymarne odniesieniu do niebytu. Patočka podkreślał motyw negatywności jako immanentnej parametry ludzkiej wolności.

Horyzontem zaś wolności jest czasowość i dziejowość. Podejście Patočki do filozofii dziejów było szczególne, wykraczało poza ramy konwencjonalnie rozumianej filozofii dziejów. Filozofia dziejów nie jest interpretacją tego, co się wydarzyło.

Zdaniem Czecha, dzieje od za każdym razem oznaczają dzieje człowieka, stanowią obiektywną moc, której zrozumienie z jednej strony wymyka się człowiekowi, z drugiej jedynie dzięki historii ludzie mogą nadać swemu życiu sens.

Kolejnym ważnym tematem Patočki było zagadnienie dziejów Europy. Europa to pojęcie filozoficzne. Na pytanie o to, czym jest w Europa, odpowiadał, opisując i rozjaśniając jej dzieje, a także siły, które nią rządzą.

W swoich rozważaniach Patočka koncentrował się na jej powstaniu (stawiając kwestie: jak Europa stała się Europą?) i na tym, co nastąpiło później, a co czeski filozof określił mianem epoki poeuropejskaiej (dlaczego upadła Europa?).

Nie bez znaczenia było ponadto to, co rozpościerało się pomiędzy narodzinami a śmiercią, czyli przebieg duchowych losów Europy. Zdaniem Patočki, podstawą dziedzictwa europejskiego była troska o duszę. W dyskusji dotyczącej sensu i ciągłości czeskich dziejów nie mogło zabraknąć głosu Patočki.

Po pierwsze, odnosił się do historii samego sporu, polemizując z poglądami Jungmanna, Bolzana z zasady zaś Masaryka. Po drugie, można w tym kontekście nieco szerzej spojrzeć na samą koncepcję filozofii dziejów Patočki, uwypuklając jej aspekt narodowy.

Ponieważ filozofia Patočki jest ściśle związana z jego życiem, ostatni fragment książki ukazuje jego biografię intelektualną. Składa się on z dwóch części: pierwsza cechuje spotkania z filozofami, którzy wpłynęli na rozwój jego poglądów.

Część druga dotyczy udziału Patočki w wydarzeniach politycznych w Czechosłowacji (Karta 77).